Informacje publiczne w ogólnodostępnych źródłach – Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych

Po analizie Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) oraz portalu Elektroniczne Księgi Wieczyste (cz. 1, cz. 2), na tapet w ramach cyklu o ogólnodostępnych źródłach danych bierzemy Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Zawiera on interesujące informacje dotyczące osób mających realny i faktyczny wpływ na funkcjonowanie szeregu podmiotów, w tym między innymi spółek, stowarzyszeń i fundacji.

O co chodzi z beneficjentami rzeczywistymi?

Obecnie pojęcie to definiuje ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (ustawa AML), choć już wcześniej inne akty prawne wprowadzały ten termin do polskiego porządku prawnego. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy AML, beneficjentem rzeczywistym jest każda osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każda osoba fizyczna, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.

Innymi słowy, przekładając ten skomplikowany język prawny na bardziej przystępną definicję, beneficjentem rzeczywistym zawsze będzie osoba fizyczna (konkretny człowiek, a nie na przykład spółka czy jednostka samorządu terytorialnego), która ma możliwość decydowania o działaniach i czynnościach podejmowanych przez dany podmiot, nawet jeśli nie wynika to z okoliczności prawnych (jak posiadanie większościowych udziałów lub pełnienie funkcji w zarządzie), ale tylko z okoliczności faktycznych (osoba zarządzająca danym podmiotem niejako „z tylnego siedzenia”; wywierająca wpływ na osobę formalnie decyzyjną).

Choć CRBR powstało z myślą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, to z perspektywy prawa do informacji i jawności sfery publicznej Rejestr może być bardzo pomocny w ustalaniu tożsamości osób stojących za spółkami z udziałem skarbu państwa, spółkami komunalnymi czy innymi podmiotami (jak stowarzyszenia lub fundacje) korzystającymi ze środków publicznych.

Jakie podmioty muszą ujawnić swoich beneficjentów rzeczywistych?

Stosownie do treści art. 58 ustawy AML, do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych i bieżącego aktualizowania tych danych zobowiązane są między innymi:

• spółki jawne,
• spółki komandytowe,
• spółki komandytowo-akcyjne,
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
• co do zasady spółki akcyjne i proste spółki akcyjne,
• stowarzyszenia zwykłe (podlegające wpisowi do KRS),

Jakie informacje podlegają zgłoszeniu do CRBR?

Wykaz tych danych zawiera art. 59 ustawy AML. W myśl tej regulacji zgłoszeniu podlegają w szczególności dane podmiotu oraz imię, nazwisko, PESEL i posiadane obywatelstwa beneficjenta rzeczywistego.

Jak obsługiwać CRBR?

Rejestr dostępny jest w Internecie pod adresem https://www.podatki.gov.pl/crbr/. Po odwiedzeniu tej strony internetowej należy wybrać kafelek „Rejestr CRBR”.

Aby następnie wyszukać dane dotyczące beneficjentów rzeczywistych interesującego nas podmiotu, należy wybrać opcję „Wyszukaj”.

Wówczas wyświetli się wyszukiwarka informacji z Rejestru. Można wybrać 3 opcje wyszukiwania: danego podmiotu, danego beneficjenta po jego numerze PESEL lub danego beneficjenta po jego dacie urodzenia. Dla potrzeb tego poradnika spróbujmy wyszukać informacje dotyczące Stowarzyszenia Watchdog Polska. W celu wyszukiwania podmiotów najlepiej używać numeru KRS, o którym szerzej pisaliśmy w pierwszym artykule z cyklu poświęconym Krajowemu Rejestrowi Sądowemu.

Po wpisaniu numeru KRS danego podmiotu należy także wybrać zakres interesujących nas dat. Po kliknięciu opcji „Data początku rejestru CRBR” wyszukiwarka automatycznie wpisze pierwszą możliwą datę oraz datę na dzień wyszukiwania.

Po wybraniu opcji „Wyszukaj” wyświetla się lista znalezionych wyników. Ikona lupy zlokalizowana przy poszczególnych wynikach pozwoli wyświetlić szczegółowe informacje o beneficjentach rzeczywistych.

Podsumowanie

CRBR pozwala wyszukiwać informacje o osobach mających realny wpływ na funkcjonowanie określonych podmiotów. Dane te mogą być szalenie przydatne w ramach kontroli władzy. Przykładowo w oparciu o nie oraz informacje uzyskane w trybie ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej można w sposób bardzo dokładny ustalić, jaka osoba z imienia i nazwiska kryje się za podmiotami korzystającymi ze środków publicznych. Potencjalnie może to pomóc wykrywać podejrzane transakcje, ewentualne nadużycia czy konflikty interesów.