Dostęp do orzeczeń sądów

Sąd uchylił rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody? Samorząd spiera się ze Skarbem Państwa o finansowanie lokalnego szpitala? Niepokorna dyrektor państwowego teatru zwolniona ze względu na poglądy polityczne? Polskie sądy codziennie orzekają w sprawach mających znaczenie nie tylko dla stron postępowania, ale całego społeczeństwa.

Orzeczenia sądu stanowią nieocenione źródło wiedzy o prawie i sposobach jego stosowania.  Dostęp do nich umożliwia obywatelską kontrolę wymiaru sprawiedliwości i zwiększa świadomość prawną obywateli.

W jaki sposób, nie będąc stroną postępowania, możemy poznać interesujące nas orzeczenie? Art. 45 Konstytucji RP mówi, że rozprawy sądowe są co do zasady jawne. Oznacza to, że każda osoba może wziąć w nich udział w charakterze publiczności i w ten sposób poznać zapadłe rozstrzygnięcie. Niestety nie każdy dysponuje czasem koniecznym do osobistego udziału w posiedzeniu sądu. W takim przypadku warto zajrzeć do dostępnych w Internecie zbiorów orzeczeń sądowych. Wszystkie orzeczenia sądów administracyjnych i Trybunału Konstytucyjnego publikowane są w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych oraz Bazie Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Wybrane orzeczenia sądów powszechnych dostępne są w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych.

Udostępnianie orzeczeń na wniosek

W sytuacji, gdy interesujące nas orzeczenie nie zostało udostępnione w publicznym zbiorze, do jego uzyskania konieczne jest złożenie wniosku w trybie Ustawy o dostępie do informacji publicznej. W orzecznictwie od lat ugruntowane jest przekonanie, że wyrok sądu stanowi informację publiczną (m.in.: wyrok NSA z 8.02. 2011 r. I OSK 1938/10). Co więcej, nowelizacja Ustawy o dostępie do informacji publicznej z 2015 roku przecięła wszelkie wątpliwości w tym zakresie. Art. 6 ust. 1 pkt 4 lit. a tiret trzeci wprost wskazuje, że:

(…) udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności: treść orzeczeń sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych, sądów wojskowych, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu”. Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy nowelizacyjnej „doprecyzowanie ustawy o dostępie do informacji publicznej przyczyni się do wyeliminowania ewentualnych wątpliwości dotyczących uznawania orzeczeń sądów i trybunałów za informację publiczną. Dostępność orzeczeń przyczyni się do zapewnienia transparentności działania sądów i trybunałów oraz pozytywnie wpłynie na merytoryczny poziom wydawanych przez nie rozstrzygnięć, a także na poprawę stanu świadomości prawnej i pewność obrotu prawnego.

W obecnym stanie prawnym nie ma żadnych podstaw do odmawiania orzeczeniom sądowym przymiotu informacji publicznej.

Zgodnie z art. 4 ust. 3 u.d.i.p. zobowiązane do udostępnienia informacji publicznej są podmioty będące w posiadaniu takiej informacji. Oznacza to, że z wnioskiem o udostępnienie orzeczenia można zwrócić się nie tylko do właściwego sądu, ale także podmiotu zobowiązanego, którego on dotyczył. Ponadto należy pamiętać, że w myśl art. 2 ust. 2 u.d.i.p. adresat wniosku nie może domagać się podania powodu ubiegania się o dane orzeczenie. Nie jest także uprawniony do kwestionowania i oceny motywów, jakimi kieruje się wnioskodawca. Jak wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny, klasyfikacja orzeczenia jako informacji publicznej ma charakter obiektywny i nie może być uzależniona od tego, kto i dla jakich celów ubiega się o jego udostępnienie, co więcej „z punktu widzenia przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej motywy jakie towarzyszą wnioskodawcy przy zgłoszeniu żądania nie mają żadnego znaczenia. Ustawa nie wymaga ich podawania, a co więcej zabrania nawet podmiotowi, do którego został skierowany wniosek, domagania się ich ujawnienia.” (Wyrok NSA z 2.03.2018 r. I OSK 2160/17).

Anonimizacja orzeczenia

Uznanie orzeczenia sądu za informację publiczną nie oznacza jednak, że zawsze podlega ono udostępnieniu w całości. Zastosowanie mają tutaj ograniczenia dotyczące wszystkich informacji publicznych wskazane w art. 5 u.d.i.p. tj. ochrona ustawowych tajemnic, ochrona tajemnicy przedsiębiorcy oraz ochrona prywatności osoby fizycznej niepełniącej funkcji publicznej. W przypadku wystąpienia konieczności ochrony danej informacji podmiot zobowiązany powinien ją zaanonimizować, jednocześnie udostępniając orzeczenie w pozostałym zakresie. Zasada ta powinna być stosowana w sposób równy do wszystkich kategorii orzeczeń, nawet tych, które ze swojej istoty dotyczą spraw szczególnie wrażliwych, takich jak sprawy rodzinne. Jak słusznie wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu:

Udostępnienie przez prezesa danego sądu orzeczenia, które zostało w odpowiedni sposób poddane anonimizacji, w zasadzie wyłącza możliwość naruszenia w ten sposób wymogów ochrony prywatności osób fizycznych uczestniczących w postępowaniu, w którym orzeczenie to zapadło. Za nietrafny uznać należy więc pogląd Prezesa Sądu, że udostępnienie zanonimizowanego orzeczenia zapadłego w sprawie rozwodowej naruszyłoby prywatność stron tego postępowania.

Odmowa udostępnienia całości orzeczenia stanowi ostateczność i powinna być stosowana wyłącznie w przypadkach, w których nawet daleko idąca anonimizacja nie jest wystarczająca dla zabezpieczenia informacji chronionych.