Jawność wydatków partii politycznych

Opublikowany na łamach Wirtualnej Polski artykuł Szymona Jadczaka na nowo ożywił debatę na temat transparentności funkcjonowania partii politycznych. Dziennikarz próbował bezskutecznie dowiedzieć się, czy Bartosz Kopania, który prawdopodobnie prowadził hejterskie konto na portalu X, wystawiał faktury Platformie Obywatelskiej. Pomogła dopiero skarga do WSA.

Podstawowym źródłem finansowania każdej partii parlamentarnej w Polsce są środki pochodzące z budżetu państwa. Łącznie na subwencję wyborczą wydajemy corocznie ponad 80 milionów złotych. Za korzystaniem z publicznych środków nierozerwalnie kroczy jednak prawo obywateli do informacji o sposobie ich wydatkowania.

Szczególna rola partii politycznych w systemie demokratycznym

Partie polityczne działają na „przedpolu państwa” i mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu demokratycznego. Jak podkreśla Trybunał Konstytucyjny, wyjątkowość ich roli polega na tym, że są one nie tylko jedną z form obywatelskiego prawa do zrzeszania się, ale przede wszystkim formą organizacji politycznej, która wywiera wpływ na sprawowanie władzy (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 14.12.2004 r. K 25/03). Celem każdej partii jest udział w debacie publicznej, kształtowanie polityki państwa, a ostatecznie sprawowanie władzy publicznej. Niezależnie od rzeczywistego wpływu na politykę państwa partie nie mogą być zatem postrzegane jako zwykłe osoby prawne będące tylko dobrowolnymi zrzeszeniami obywateli. Ich szczególne znaczenie musi być powiązane ze szczególnymi obowiązkami.

Jawność finansowania partii politycznych

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 11 ust. 2 Konstytucji RP oraz powtórzoną w art. 23a ustawy o partiach politycznych finansowanie partii politycznych w Polsce jest jawne. Co ważne, obowiązujące prawo nie różnicuje majątku partii na ten pochodzący z publicznego i prywatnego źródła. Te same reguły jawności i transparentności finansów partii odnoszą się zatem zarówno do środków publicznych pozyskiwanych z budżetu państwa, jak i tych pochodzących ze składek członkowskich, dobrowolnych darowizn sympatyków czy kredytów bankowych.

Jednym z aspektów zasady jawności finansowania partii jest obowiązek ujawniania źródeł pozyskiwanych środków. W tym celu partie polityczne zobowiązane są m.in. do składania sprawozdań finansowych do Państwowej Komisji Wyborczej, a także prowadzenia na swoich stronach internetowych rejestru wpłat. Drugim aspektem społecznej kontroli prawidłowości funkcjonowania partii jest jawność ich wydatków. W tym celu w art. 4 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej ustawodawca jednoznacznie wskazał, że partie polityczne są jednym z podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji o swojej działalności.

W odniesieniu do obowiązków informacyjnych partii Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie wskazał, że:

Z zasady jawności finansowania partii politycznych wynika, że wydatki partii politycznej, a także wpływy „do kasy partii”, informacje o wysokości tych środków i informacje od kogo pochodzą są sprawą publiczną.

A także:

Obywatele, którzy co najmniej w sposób pośredni (poprzez płacenie podatków) umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych ugrupowań, powinni mieć prawo do weryfikacji, źródeł i sposobów gromadzenia oraz wydatkowania pieniędzy.

Oznacza to, że partie polityczne niewątpliwie są zobowiązane do udostępniania informacji o swoich wydatkach na wniosek każdej zainteresowanej tym osoby.

Problemy z dostępem do informacji

Niestety zdarza się, że teoria mija się z praktyką, a wnioskodawcy często napotykają problemy z uzyskaniem podstawowych informacji. W tego rodzaju sprawie do poradni prawnej Watchdoga zwrócił się dziennikarz WP Szymon Jadczak, który przez kilka miesięcy bezskutecznie zabiegał o udostępnienie informacji publicznej przez Platformę Obywatelską. Na skierowany w tej sprawie wniosek platforma udzieliła wymijającej i nieadekwatnej odpowiedzi. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności, chcąc uniknąć postępowania sądowego, wystosowaliśmy do partii przedsądowe wezwanie do udostępnienia informacji. Niestety nie spotkało się ono z żadną reakcją, dlatego konieczne było skierowanie sprawy do sądu i złożenie skargi na bezczynność. Ostatecznie po otrzymaniu pisma w tej sprawie PO zreflektowała się i postanowiła udostępnić wnioskowane dokumenty, a w szczególności faktury stanowiące podstawę wspomnianego na wstępie artykułu.

Każdy obywatel ma prawo do zapoznania się informacjami dotyczącymi działalności partii, a następnie ich oceny oraz wyciągnięcia samodzielnych i przemyślanych decyzji wyborczych.

Przypominamy, że każda osoba, która napotka problem z uzyskaniem informacji publicznej, może skorzystać z bezpłatnego poradnictwa Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska. Pomoc w tej i tysiącach innych spraw możliwa jest dzięki darczyńcom, którzy zdecydowali się na przekazanie Watchdogowi 1,5% podatku. Zachęcamy zatem do rozważenia tego rodzaju wsparcia. Więcej informacji o organizacji i o tym, jak przekazać jej 1,5% podatku dostępnych jest pod adresem: https://siecobywatelska.pl/1-5-procent/