Dostęp do informacji publicznej w Mołdawii

Mołdawia – wciśnięta między Rumunię a Ukrainę jest chyba najmniej znanym krajem w Europie. Większości kojarzy się co najwyżej z dobrym winem, czy upadkiem Związku Radzieckiego, choć  jej atrakcje turystyczne mogłyby zaspokoić głód przygody nawet najbardziej doświadczonych i zapalonych wędrowców.  Jednak Mołdawia to także  solidna legislacja w zakresie dostępu do informacji publicznej, a także duża liczba organizacji pozarządowych oraz aktywistów społecznych, których szkolimy z tej tematyki.

Podstawa prawna dostępu do informacji

 Podobnie jak w polskim ustawodawstwie, również w Mołdawii podstawy prawne dostępu do informacji znajdziemy w akcie zasadniczym, ale po szczegóły proceduralne i wszelkiego rodzaju definicje należy sięgnąć do ustawy o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z art. 34 Konstytucji Republiki Mołdawii z 1994 roku:

            Artykuł 34 Prawo do informacji:

(1)      Prawo dostępu do każdej informacji o znaczeniu publicznym nie może być ograniczane.

(2)  Władze publiczne, w ramach przyznanych im kompetencji, zobowiązane są zapewnić rzetelne informowanie obywateli o sprawach publicznych, jak i o sprawach dotyczących ich interesów osobistych.

(3)       Prawo do informacji nie może szkodzić działaniom służącym ochronie obywateli albo bezpieczeństwa narodowego.

(4)       Środki masowego przekazu, zarówno państwowe, jak i prywatne, zobowiązane są do rzetelnego informowania opinii publicznej.

(5)       Środki masowego przekazu nie podlegają cenzurze.

Mołdawska ustawa o dostępie do informacji została uchwalona 11 maja 2000 roku (opublikowana w lokalnym dzienniku publikacyjnym jako ustawa nr 982). Warto wspomnieć o zapisie z art. 3 ust. 2 w/w ustawy mówiącym, że w przypadku różnic w zakresie dostępu do informacji publicznej pomiędzy regulacjami zawartymi w umowach międzynarodowych a mołdawską legislacją, te pierwsze będą stosowane jako ważniejsze.

Jednak, wspominając o podstawach prawnych prawa dostępu do informacji publicznej, nie należy zapominać również o art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego) i art. 10 (prawo do swobodnego wyrażania opinii) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nie tak dawno prawo dostępu do informacji publicznej zostało zdefiniowane jako prawo człowieka przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasbourgu (Sprawa TASZ przeciwko Węgrom, wyrok w sprawie 37374/05 z 14 kwietnia 2009 roku), co sprawiło, że o wolności informacji zaczęto mówić jako o swoistym standardzie europejskim.

Czym jest informacja publiczna i jakie są jej ograniczenia?

Definicję informacji publicznej wprowadza art. 6 ustawy, w którym czytamy: „Zgodnie z obowiązującym prawem, oficjalne informacje definiuje się jako wszelkie informacje przechowywane i administrowane przez posiadaczy informacji, które zostały opracowane, wybrane, przetworzone, usystematyzowane i/lub zaakceptowane przez organy państwowe lub osoby, które są upoważnione z mocy prawa do reprezentacji takich podmiotów”.**

Art. 6 ust. 2 ustawy wprowadza pojęcie dokumentu zawierającego informację i jest nim:
1. a)dowolny kawałek papieru lub innego materiału, który zawiera napis;
b) mapa, rysunek, zdjęcie, wykres;

c) papier lub inne materiały zawierające nazwy, figurki, symbole lub perforacje, które są istotne dla osób uprawnionych do ich interpretacji;
d)dowolny obiekt lub materiał, który może być używany do odtworzenia dźwięku, obrazów lub napisów z lub bez pomocy innego obiektu lub urządzenia;
e)wszelkie inne rejestry informacji, które pojawiły się w wyniku postępu technologicznego.
2. kopia lub opublikowana wersja przedmiotów wymienionych w punkcie 1 niniejszego ustępu; lub

3. dowolna część elementów wymienionych w pkt 1 lub przetworzona w wyniku reprodukcji lub opublikowania przedmiotów, o których mowa w punkcie 2 niniejszego ustępu.

A także nieudokumentowane oficjalne informacje w rękach organów posiadających takowe informacje (lub odpowiedzialnych za nie), które zostaną przekazane osobom poszukującym informacji zgodnie z zasadami ogólnymi.

Mołdawska ustawa o dostępie do informacji publicznej w art. 7 wprowadza kilka przesłanek, z powodu których prawo dostępu do informacji publicznej może być ograniczone. Są to:

• poszanowanie praw i reputacji innych osób oraz dane osobowe, których ujawnienie może naruszać prywatność osoby trzeciej;
• ochrona bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego, a także zdrowia publicznego lub moralności;
• informacje należące do kategorii tajemnic państwowych, kwalifikowane jako informacje chronione przez państwo, które są związane z jej polityką wojskową, ekonomiczną, techniczną, zagraniczną, wywiadowczą, kontrwywiadowczą i dochodzeniową, a których rozpowszechnianie, ujawnianie, utrata lub kradzież może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa;
• informacje stanowiące ostateczne lub wstępne wyniki badań naukowych i technicznych, których ujawnienie może pozbawić naukowców pierwszeństwa prawa do publikacji lub mieć negatywny wpływ na chronione prawa;
• poufne informacje biznesowe przekazane władzom publicznym w warunkach poufności regulowanych prawodawstwem w zakresie tajemnicy handlowej i związane z produkcją, technologią, administracją, finansowaniem lub innymi rodzajami działalności gospodarczej, których ujawnianie może mieć wpływ na interesy przedsiębiorstw;
• informacje o działalności dochodzeniowej właściwych organów, ale tylko wtedy, gdy ujawnienie takich informacji może mieć wpływ na dochodzenie, może ingerować w proces, może pozbawić obywatela jego prawa do uczciwego i bezstronnego procesu lub zagrozić życiu lub bezpieczeństwu obywatela.

Wyżej wymienione ograniczenia nie dotyczą osoby ubiegającej się o dostęp do własnych danych osobowych. Z kolei gdy mowa o wniosku o udostępnienie cudzych danych osobowych, możliwe jest udostępnienie takich danych jedynie w trzech przypadkach:

• osoba, której dotyczy informacja, wyraziła zgodę na ujawnienie danych,
• wnioskowane informacje zostały w całości udostępnione do wiadomości publicznej przed datą złożenia wniosku,
• w pozostałych przypadkach konieczne jest orzeczenie sądu, stwierdzające, że ujawnienie informacji jest konieczne dla ochrony bezpieczeństwa państwa, środowiska lub zdrowia publicznego i przyczyni się interesowi publicznemu.

Forma wniosku

 Zgodnie z ustawą, wniosek może przybrać formę ustną lub pisemną. Może się wydawać, że jest to oparte o zasadę „albo – albo”, jednak nie do końca.

Wniosek pisemny musi zawierać: informację, o której udostępnienie wnosimy, formę, w jakiej informacja ma zostać przedstawiona oraz dane osobowe wnioskodawcy (z tych można zrezygnować, jeśli wniosek nie dotyczy własnych lub cudzych danych osobowych).

Wniosek w formie ustnej może zostać złożony, gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo aprobaty ze strony organu, a informacja może zostać udostępniona natychmiastowo. W pozostałych przypadkach organ powinien poinformować o możliwości złożenia wniosku w formie pisemnej.

Ciekawe rozwiązanie przewiduje art. 12 ust. 5 ustawy. Zgodnie z nim możliwe jest zawarcie odpłatnej umowy pomiędzy wnioskodawcą a organem państwowym, na podstawie której organ będzie udostępniał na żądanie wnioskodawcy różnego rodzaju analizy, odpisy informacji publicznych oraz informacje wcześniej nieudostępniane.

Ile czasu na realizację wniosku?

 W polskiej ustawie organ co do zasady powinien udostępnić informację niezwłocznie, jednak nie później niż w ciągu 14 dni. Podobnie jest w Mołdawii, jednak tam urząd otrzymał jeden dodatkowy dzień, zatem powinien udostępnić informację w ciągu 15 dni od daty zarejestrowania wniosku. Jednak dyrektor instytucji publicznej może przedłużyć termin o kolejne pięć dni w dwóch przypadkach:

• wniosek jest obszerny, a jego realizacja wymaga podjęcia ze strony organu selekcji informacji,
• konieczne jest podjęcie konsultacji w celu realizacji wniosku.

Na organie ciąży obowiązek poinformowania wnioskodawcy o konieczności przedłużenia terminu udostępnienia informacji i przyczynie takiego postępowania najpóźniej na 5 dni przed terminem pierwotnym.

Wniosek o udostępnienie informacji może być przekierowany do innego organu państwowego w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku w dwóch przypadkach:

• gdy organ, do którego pierwotnie złożono wniosek, nie posiada wnioskowanych informacji,
• gdy organ, do którego przesłano wniosek, posiada takie informacje, których udostępnienie czyniłoby zadość interesom wnioskodawcy.

Konieczne jest jednak obowiązkowe poinformowanie wnioskodawcy, a także jego zgoda udzielona na piśmie.

Dostęp płatny czy bezpłatny?  

Dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny jedynie w następujących przypadkach:

a) wpływa bezpośrednio na prawa i wolności wnioskodawcy,

b) informacja jest przedstawiana słownie,

c) wnioskodawca wnosił o udostępnienie do wglądu w siedzibie instytucji,

d) udostępnienie przyczynia się do przejrzystości instytucji publicznych i leży w interesie społeczeństwa.

Jeśli informacje dostarczone wnioskodawcy zawierają nieścisłości lub niekompletne dane, instytucja publiczna jest zobowiązana do bezpłatnych korekt i dodatków, z wyjątkiem przypadków, w których takie korekty wymagają znacznych wysiłków i kosztów, które nie zostały przewidziane lub opodatkowane, w momencie gdy informacje zostały po raz pierwszy dostarczone. Instytucja publiczna informuje wnioskodawcę w jak najbardziej odpowiedni i szczegółowy sposób o zasadach obliczania wynagrodzenia za przygotowanie informacji. Opłaty nie będą przekraczały kosztów poniesionych podczas wyszukiwania i przetwarzania informacji lub ich części, kopiowania, przesłania go wnioskodawcy lub tłumaczenia na język urzędowy.

Przysługujące środki prawne

Jeśli osoba żądająca informacji uważa, że ​​naruszono jej prawa i uzasadnione interesy w dostępie do informacji, może  kwestionować sposób rozpatrywania wniosku. Musi to zrobić w ciągu 30 dni od chwili otrzymania odpowiedzi, powiadamiając organ wyższego stopnia. Ten rozpatruje sprzeciw w ciągu 5 dni roboczych, a następnie informuje wnioskodawcę o podjętej decyzji w ciągu 3 dni roboczych.

Osobie niezadowolonej z rozstrzygnięcia organu wyższego stopnia, lub jeśli w sprawie nie zapadło żadne rozstrzygnięcie, przysługuje skarga do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od otrzymania decyzji.

Inne obowiązki organów państwowych posiadających informacje publiczne

 Mołdawska ustawa w wielu aspektach przypomina polską, gdyż przewiduje podobne regulacje, czasami z drobnymi modyfikacjami (forma wniosku i jego odpłatność, przysługujące środki prawne, otwarty katalog informacji publicznej, podobne ograniczenia dostępu do informacji, termin udostępnienia). Jednak mołdawski ustawodawca przewidział coś, czego brakuje w polskim akcie prawnym – katalog obowiązków organów państwowych w zakresie udostępnienia informacji publicznej.

1. Aby zagwarantować bezpłatny dostęp do oficjalnych informacji, organ zobowiązany do udostępnienia informacji:
   a) zapewni powierzchnię biurową odpowiednio wyposażoną, która zostanie udostępniona wnioskodawcom;
   b) wyznaczy i przeszkoli funkcjonariuszy, którzy będą odpowiedzialni za dostarczanie oficjalnych informacji;
   c) opracuje regulacje dotyczące praw i obowiązków funkcjonariuszy w procesie udostępniania dokumentów i oficjalnych informacji, zgodnie z obowiązującym prawem;
   d) udzieli niezbędnej pomocy i pomoże wnioskodawcom w poszukiwaniu i identyfikacji informacji;
   e) zapewni skuteczny dostęp do rejestrów organów państwowych, które będą przechowywane zgodnie z prawodawstwem w zakresie rejestrów;
   f) przeprowadza swoje posiedzenia publicznie, zgodnie z obowiązującym prawem.
2. Aby ułatwić swobodny dostęp do informacji, instytucje publikują lub będą używać wszelkich innych ogólnych i bezpośrednich sposobów udostępniania dokumentów zawierających:
   a) opis struktury i lokalizacji instytucji;
   b) opis funkcji, obszarów działalności i form działalności instytucji;
   c) opis podziałów i ich funkcji, godziny pracy, w tym dni i godziny pracy z opinią publiczną, osób odpowiedzialnych za dostarczanie informacji i dokumentów urzędowych;
   d) ostateczne decyzje dotyczące głównych zbadanych kwestii.

W celu zapewnienia przejrzystości działalności instytucji, ułatwienia dostępu do informacji, stworzenia warunków umożliwiających szybkie wyszukiwanie i identyfikację dokumentów i informacji, władze publiczne publikują co najmniej raz w roku przewodniki zawierające listę rozporządzeń i uchwał oraz inne oficjalne dokumenty wydane przez odpowiednią instytucję, a także przewodniki opisujące obszary, w których może dostarczyć informacje publiczne. Ponad to instytucje przekazują oficjalnym środkom masowego przekazu dane o swojej działalności, w tym o obszarach, w których mogą dostarczyć informacji publicznych, jeśli nie ma to wpływu na sprawne działanie organu.

 

*  Student V roku prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Ambasador Rzecznika Praw Obywatelskich, od marca 2017 roku praktykant w Sieci Obywatelskiej WatchDog Polska. Uwielbia podróże, kuchnie orientalną i seriale Netflixa, nienawidzi nudy.

** Z ang. Under the present law, the official information is defined as all information held and administered by information providers, which has been developed, selected, processed, systematized and/or adopted by official bodies or persons, or that is presented to them in conformity with the law by other subjects.