Prawne regulacje jawności w Turcji

Turecka ustawa o prawie do informacji z 2003 r.

W ciągu ostatnich kilku lat Turcja ukończyła kompleksową reformę konstytucyjną i prawną umacniającą i zabezpieczającą podstawowe, demokratyczne prawa i wolności, rządy prawa, ochrony i poszanowania mniejszości, przedstawione w Tureckim Narodowym Programie w sprawie przyjęcia acquis communautaire Unii Europejskiej z 24 Marca 2001 r.

Artykuł 26 Konstytucji z 1982 roku zawiera prawo do swobodnego wyrażania opinii, którego zakres obejmuje prawo do informacji (Tekst Konstytucji Republiki Turcji ). Artykuł ten nie nadawał jednak prawa żądania informacji od władz publicznych. Niemniej jednak w latach 1998-2001 Zgromadzenie Narodowe włożyło wiele wysiłku w kierunku zmiany tej sytuacji, co skutkowało przygotowaniem projektu Ustawy o procedurze administracyjnej i dostępie do informacji(“İdari Usul ve Bilgi Edinme Hakki Kanunu”) w 2002 roku (patrz.  Ahmet İyimaya http://www2.tbmm.gov.tr/d21/2/2-1011.pdf).

W 2003 roku w 58 Planie Rządowym przewidziane zostało wprowadzenie ustawowej regulacji  prawa do informacji. Działanie takie miało zapewnić transparentność, uczestnictwo oraz odpowiedzialność publiczną. Był to bardzo ważny krok w kierunku zapewnienia jawności i demokratyzacji.

Warto również zaznaczyć, że Turcja, mimo iż na mocy rozmów akcesyjnych z Unią Europejską nie była zobowiązana do stworzenia regulacji prawnych zapewniających dostęp do informacji, wprowadziła je wcześniej niż Niemcy (Ustawa z dnia 5 września 2005 roku  o dostępie do informacji publicznej wraz ze zmianami z 7 sierpnia 2005 r.).

W styczniu 2003 roku rząd ogłosił, że w ciągu najbliższych 3 miesięcy Ministerstwo Sprawiedliwości podejmie kroki mające na celu przygotowanie projektu ustawy dotyczącej prawa do informacji. Działania takie miały być elementem reformy administracji centralnej.

25 czerwca Ministerstwo Sprawiedliwości przedłożyło parlamentowi projekt ustawy. 24 czerwca został opublikowany raport komisji sprawiedliwości tureckiego parlamentu.

Od 8 do 9 października 2003 roku odbyła się debata nad projektem ustawy o dostępie do informacji. Spośród 550 posłów tureckiego parlamentu, podczas głosowania obecnych było 237. Przez zgromadzonych projekt został przyjęty jednogłośnie. Ustawa o dostępie do informacji publicznej (Bilgi Edinme Hakki Kanunu” no. 4982)  weszła w życie po 6 miesiącach i została opublikowana w dzienniku urzędowym 24 kwietnia 2004 roku. (Ustawa o dostępie do informacji publicznej oraz inne akty prawne (Legislation on the right to information).

Kolejnymi aktami prawnymi dotyczącymi dostępu do informacji obowiązującymi w Turcji są: „Rozporządzenie w sprawie podstaw oraz procedur wdrożenia Ustawy o prawie do informacji” z 27 kwietnia 2004 roku oraz „Rozporządzenie w sprawie zasad i sposobu działania Rady ds. kontroli dostępu do informacji” z 7 czerwca 2006 r. (Akty prawne dotyczące dostępu do informacji publicznej można znaleźć pod adresem: http://www.bedk.gov.tr/Yayinlar/LEGISLATION_ON_THE_RIGHT_TO_INFORMATION/LEGISLATION_ON_THE_RIGHT_TO_INFORMATION.pdf).

Akty prawne dotyczące dostępu do informacji, które są nieodzownymi elementami demokratycznego rządu, zostały przygotowane i wprowadzone w życie w celu uregulowania zasad i procedur odnoszących się do obowiązków organów publicznych dotyczących zapewnienia informacji i prawa do informacji jednostkom.

Ustawa została stworzona w celu właściwego zarządzania prawem do Informacji w społeczeństwie demokratycznym, w którym równość, jawność i niezależności są wysoko cenione. Akt ten swoim zakresem obejmuje również agencje rządowe i inne instytucje funkcjonujące w ten sposób.

Informacja publiczna jest pozyskiwana, otrzymywana i gromadzona na podstawie ustawy lub rozporządzenia albo w związku z działaniem organu rządowego, który dysponuje taką informacją lub posiada do niej dostęp.

Zgodnie z artykułem 3 ustawy, informacją jest każdy rodzaj danych objętych zakresem ustawy oraz jest włączony do akt rządowych. Każdy ma prawo otrzymania informacji jako pisemnego, drukowanego skopiowanego pliku, dokumentu, księgi, dziennika, pisma, programu, szkicu, filmu, nagrania, kasety video, mapy instytucji i informacji, wiadomości i innych danych utrwalonych na środkach elektronicznych.Artykuł 4 ustawy o dostępie do informacji z 2003 przyznaje uprawnienie do otrzymania informacji publicznej każdej osobie, zarówno fizycznej jak i prawnej. Niemniej jednak ustawa wprowadza pewne ograniczenia. Cudzoziemcy zamieszkujący w Turcji oraz zagraniczne osoby prawne mają prawo dostępu do informacji tylko i wyłącznie, gdy taka informacja dotyczy ich samych lub ich działalności. Udzielenie cudzoziemcowi dostępu do informacji oparte jest na zasadzie wzajemności (Prawa i obowiązki Turcji nałożone przez konwencje międzynarodowe zastrzeżone są przez artykuł 4 ustawy). Zgodnie z tą zasadą (Wzajemna wymiana uprawnień. Obywatele państwa pierwszego mają w innym uprawnienia odpowiadające przyznanym obywatelom państwa drugiego w pierwszym), Turcja udziela informacji na takich samych zasadach, na jakich kraj cudzoziemca umożliwia dostęp do informacji publicznej obywatelowi Turcji (http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/10/20081017-19.htm). Mając na względzie to, iż w Wenezueli cudzoziemcy nie mają prawa dostępu do informacji publicznej, Turcja na mocy przedmiotowej ustawy nie ma obowiązku zapewnienia dostępu do informacji publicznej obywatelom Wenezueli. Również turyści mogą nie otrzymać informacji na temat tygodniowego planu prezydenta miasta. Osoby prowadzące działalność związaną z handlem mogą nie otrzymać informacji na temat umów zawartych przez rząd.

Zgodnie z artykułem 5 ustawy wszystkie organy władzy publicznej są zobowiązane udzielić informacji oraz udostępnić żądane dokumenty. Ciąży na nich również obowiązek udzielenia wyczerpującej odpowiedzi na wniosek, nawet jeżeli żądany dokument nie istnieje. Organy są obowiązane rozpatrzyć sprawę niezwłocznie, efektywnie i poprawnie. Co więcej, organy publiczne obowiązane są podjąć wszystkie możliwe środki administracyjne oraz  techniczne, by wywiązać się z swoich powinności nałożonych przez ustawę z 2003 roku.

Dotychczas prawo Tureckie nie przewidywało tak szerokich prawnych obowiązków informacyjnych. Obecnie powszechnie przyjęta jest możliwość składania wniosków za pomocą środków elektronicznego przekazu. Co więcej, Premier Turcji w 2006 roku uruchomił platformę BIMER, która ma pełnić funkcję centralnej formy kontaktu z władzami państwa oraz władzami lokalnymi i członkami parlamentu. Za pomocą tego systemu możliwe jest również składanie wniosków o uzyskanie dostępu do informacji. Dzięki BIMER aplikant może również śledzić status swojego wniosku .

Artykuł 6 dotyczy wniosku o udostępnienie informacji. Zgodnie z tym przepisem, o dostęp do informacji należy ubiegać się w drodze petycji, która zawiera imię, nazwisko, miejsce zamieszkania lub zatrudnienia aplikanta, numer telefonu, numer identyfikacyjny, adres e-mail oraz podpis. W przypadku, gdy aplikant jest osobą prawną, jego nazwę oraz adres, podpis uprawnionej osoby wraz z dokumentem potwierdzającym jej umocowanie. Petycja może zostać wniesiona również drogą elektroniczną lub za pomocą innych środków komunikacji, jeżeli umożliwiają one zweryfikowanie tożsamości oraz podpisu aplikanta.

Wniosek musi odnosić się informacji lub dokumentu, który dana instytucja posiada lub powinna posiadać w związku z jej działalnością lub obowiązkami. Instytucje mają prawo odrzucić wniosek jeżeli dostarczenie informacji lub dokumentu wymaga wyjątkowego nakładu pracy, rozeznania lub analizy. Jeżeli informacja lub dokument znajdują się w posiadaniu innej instytucji, petycja zostanie do niej odesłana, o czym aplikant zostanie niezwłocznie powiadomiony.

W petycji musi zostać dokładnie określony żądany dokument, nie można ubiegać się jednak o dokument, który został już podany do publicznej wiadomości. Mimo takiego zakazu, w przypadku, gdy wniosek będzie dotyczył upublicznionego dokumentu, organy publiczne zazwyczaj starają się wskazać aplikantowi miejsce, w którym można otrzymać dostęp do takiego dokumentu.

Artykuł 11 nakłada obowiązek udzielenia informacji w ciągu 15 dni roboczych. Termin ten ulega przedłużeniu do 30 dni roboczych, gdy dokument lub informacja mają być uzyskane od innej jednostki lub instytucji, a także gdy konieczne jest pozyskanie opinii innej instytucji lub wniosek obejmuje swoim zakresem więcej niż jedną instytucję. Jednakże również w tym przypadku aplikant musi zostać poinformowany o przedłużeniu terminu w ciągu 15 dni roboczych. Nawet gdy żądana informacja nie podlega ujawnieniu, aplikant powinien otrzymać odpowiedź od organu władzy publicznej. Zgodnie z artykułem 12, jeżeli wniosek zostaje odrzucony, aplikant musi zostać powiadomiony o powodach odmowy oraz środkach zaskarżenia takiej decyzji.

Jeżeli petycja zostanie odrzucona lub pozostawiona bez odpowiedzi, może zostać zaskarżona do Rady ds. kontroli prawa do informacji w ciągu 15 dni roboczych od chwili, w której aplikant otrzymał wiadomość o takim rozpatrzeniu sprawy. Rada ma obowiązek wydać decyzję w ciągu 30 dni, nie ma ona jednak prawa nałożenia żadnej sankcji. Może natomiast zobowiązać instytucję do udzielenia informacji w ciągu 15 dni roboczych lub również wydać odmowną decyzję. W obu przypadkach, jak również gdy Rada odrzuci wniosek, aplikantowi przysługuje zażalenie. W przypadku odrzucenia aplikacji przez sąd wnioskodawca może odwołać się do Rady Stanu(Danıştay). Decyzja Rady Stanu jest  ostateczna, bez względu na to, czy obywatel uzyska dostęp do żądanej informacji.

Jednak ze względu na panujące wśród obywateli przeświadczenie o niskiej skuteczności środków zaskarżenia, nie są one często stosowane. W 2015 roku ogólna liczba odrzuconych aplikacji wynosiła 84,115 tys. z czego tylko 622 zostały zaskarżone (Raport dostępny pod adresem: https://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/2015_yili_degerlendirme_raporu.pdf).

Prawo do informacji w Turcji podlega pewnym ograniczeniom. Zgodnie z ustawą, informacje, które nie mogą być przedmiotem kontroli sądowej lub są informacjami prywatnymi obywateli, własnością intelektualną, aktami wewnętrznymi instytucji, opiniami wewnętrznymi, notami informacyjnymi lub informacjami zakwalifikowanymi jako:

– tajemnica państwowa

-interes ekonomiczny państwa

-wywiad państwowy

-dochodzenie administracyjne

-oskarżenie lub śledztwo sądowe

są poza zakresem tej ustawy.

W Turcji dziennikarze nie mają żadnego specjalnego przywileju odnośnie dostępu do informacji będących w posiadaniu rządu lub instytucji rządowych. Tak samo jak wszyscy mają dostęp do informacji publicznej na podstawie ustawy lub gdy informacja zostanie podana do publicznej wiadomości. W praktyce, tak jak zapewne na całym świecie, dziennikarze często posiadają kontakty za pomocą których mają ułatwiony dostęp do informacji.

Rada ds. kontroli prawa do informacji

 Na podstawie ustawy o prawie do informacji ustanowiona została Rada ds. kontroli prawa do informacji (Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu – BEDK. Więcej informacji na temat BEDK można znaleźć pod adresem: http://www.bedk.gov.tr). Jej zadaniem jest rozpatrywanie odwołań od decyzji odmownych dotyczących udostępnienia informacji publicznej. Działalność Rady jest uregulowana artykułem 14 ustawy o prawie do informacji z 2003 roku. Premier przygotował i wcielił w życie również procedury będące podstawą działania Rady prawie dwa lata po tym jak zaczęła ona funkcjonować i zostały one opublikowane w dzienniku urzędowym z 7 lipca 2006 r. (Rozporządzenie w sprawie zasad i sposobu działania Rady ds. kontroli dostępu do informacji Dziennik Urzędowy z 7 lipca 2006, no. 26191).

Do obowiązków Rady należy także przygotowanie corocznego raportu statystycznego dotyczącego wniosków o dostęp do informacji publicznej. Rada może również wydawać opinie dotyczące zmian ustaw.

Kadencja Rady trwa 4 lata, a w jej skład wchodzi 9 członków. Nazwiska członków Rady były opublikowane 27 maja 2004 roku. Rada Ministrów wybiera 2 członków spośród 4 nominowanych przez Zarząd Główny Sądu Apelacyjnego i Radę Stanu spośród ich członków. 3 członków zostaje wybranych spośród profesorów oraz doktorów prawa karnego, cywilnego lub konstytucyjnego. 1 członek zostaje wybrany spośród osób posiadających kwalifikacje na przewodniczącego Rady Adwokackiej lub jest nominowany przez turecką izbę adwokacką, 2 członków pełniących funkcję dyrektora generalnego. 2 spośród sędziów wykonujących funkcję w Ministerstwie Sprawiedliwości i nominowanych przez Ministra Sprawiedliwości.

Zgodnie z artykułem 14 Rada ma obowiązek zwołać posiedzenie co najmniej raz w miesiącu.

Przewodniczący Rady ma prawo zwołać posiedzenie w dowolnym czasie, gdy widzi taką potrzebę. W ramach Rady mogą być tworzone komisje oraz grupy robocze. Może ona również zapraszać do udziału w swych posiedzeniach przedstawicieli ministerstw, organizacji pozarządowych i innych instytucji.

Artykuł 30 ustawy nakłada na wszystkie organy państwowe obowiązek stworzenia rocznego sprawozdania za ostatni rok kalendarzowy, w którym wskazana zostanie:

1. liczba otrzymanych przez te organy wniosków dotyczących dostępu do informacji,
2. liczba zaakceptowanych wniosków, na podstawie których udzielony został dostęp do informacji lub dokumentu,
3. liczba wniosków odrzuconych oraz informację dotyczącą ich kategoryzacji,
4. liczbę wniosków zaakceptowanych i odpowiednio udzielonego dostępu do informacji, który wcześniej został udzielony lub zakwalifikowanych jako tajne,
5. liczbę odwołań dotyczących odmowy dostępu do informacji lub dokumentów oraz wyników rozpatrzenia takich odwołań.

Wszystkie organy administracji publicznej oraz instytucje wysyłają swoje raporty do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji(przyp. Tłum. jednoizbowy parlament turecki). Raporty te podlegają również obowiązkowej publikacji na stronie internetowej parlamentu (Wszystkie raporty dostępne pod adresem: https://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/degerlendirme_kurulu_raporlari.htm).

Podsumowanie           

 Ustawy dotyczące dostępu do informacji należy rozpatrywać dwuaspektowo. Zobowiązują instytucje do udzielenia informacji, dając jednocześnie obywatelom prawo dostępu do informacji.

Na podstawie rankingu dotyczącego prawa do informacji na świecie przeprowadzonego przez www.rti-rating.org, Turcja uzyskała 72 punkty na 150. W rezultacie dało jej to 73 miejsce wśród 103 biorących udział w rankingu państw.

Pomimo uchwalenia ustawy o prawie do informacji, która była oczywiście wielkim postępem jeśli chodzi o otwartość, jawność i demokrację w Turcji, napotkano kilka problemów związanych z jej funkcjonowaniem. W miarę podejmowania pewnych kroków legislacyjnych powinny się one zmniejszać.

 

Dziękujemy wolontariuszce Martynie Czarneckiej za przetłumaczenie artykułu.