Regulacje dotyczące rozpatrzenia sprawy w trybie uproszczonym

Jedną z konsekwencji pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 była konieczność dostosowania funkcjonowania sądów, w tym sądów administracyjnych, do realiów nowej rzeczywistości. W maju 2020 r. w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych dodano art. 15 zzs⁴, którego celem było wprowadzenie rozwiązań mających umożliwić prowadzenie postępowań sądowoadministracyjnych z zachowaniem dystansu społecznego.

Przepisy PPSA

Zgodnie z obowiązującym dotychczas art. 119 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi, sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym między innymi wtedy, gdy jej przedmiotem jest skarga na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania, wniosek o wymierzenie grzywny za nieprzekazanie skargi do sądu, a także wtedy, gdy jedna ze stron zgłosi wniosek do skierowania sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a pozostałe się temu nie sprzeciwią, żądając przeprowadzenia rozprawy. Tryb uproszczony oznacza, że sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym (niedostępnym dla stron i publiczności) w składzie trzech sędziów, chociaż w każdym przypadku sąd może przekazać sprawę do rozpoznania na rozprawie.

Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym w przypadkach wskazanych w art. 119 PPSA stanowi zatem uprawnienie, a nie obowiązek sądu – zgodnie z art. 122 każda ze spraw rozpatrywanych w trybie uproszczonym może zostać przez sąd przekazana do rozpoznania na rozprawie. Uprawnienie wskazane w art. 122 ma w istocie dla sądu charakter dyskrecjonalny – skarżący może w skardze lub pismach procesowych wnosić o rozpatrywanie sprawy na rozprawie, ale uwzględnienie takowych powinno być rozpatrywane w kategoriach swego rodzaju dobrej praktyki, co więcej oceniając stosowność uwzględnienia takowych sąd powinien mieć na względzie, iż intencją ustawodawcy było rozpatrywanie najprostszych kategorii spraw poza rozprawą, właśnie w celu zapewnienia postępowaniu szybkości.

Z kolei zgodnie z dotychczas obowiązującym art. 182 PPSA, NSA może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną od postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego kończącego postępowanie w sprawie, od wyroku oddalającego sprzeciw, ale też skargi kasacyjne w innych sprawach, gdy wnoszący skargę zrzekł się rozprawy, a pozostałe strony nie zażądały jej przeprowadzenia. W zależności od sytuacji, NSA orzeka wtedy w składzie jednego albo trzech sędziów.

Doręczenie uzasadnienia wyroku WSA wydanego na posiedzeniu niejawnym

Jeżeli sąd uwzględnia skargę na posiedzeniu niejawnym, to uzasadnienie wyroku jest sporządzane i doręczane z urzędu (bez konieczności składania dodatkowego wniosku). Jeżeli jednak sąd oddala skargę rozpatrywaną na posiedzeniu niejawnym, to strona otrzymuje jedynie sentencję wyroku, wraz z pouczeniem, że ma 7 dni na złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

Zgodnie bowiem z art. 139 § 4 i 5 PPSA odpis sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym doręcza się stronom, jeżeli uzasadnienia wyroku nie sporządza się z urzędu, a wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym podlega niezwłocznemu publicznemu udostępnieniu w sekretariacie sądu, przez okres 14 dni. Na podstawie art. 140 § 3 PPSA, jeśli sąd doręcza odpis sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym stronie działającej bez pełnomocnika, poucza się ją o terminie i sposobie wniesienia środka odwoławczego. Na sporządzenie uzasadnienia wyroku sąd ma 14 dni od dnia ogłoszenia wyroku lub podpisania sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym, przy czym w wypadku oddalenia skargi sporządza się je na wniosek strony zgłoszony w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyroku albo doręczenia odpisu sentencji. Co za tym idzie, w przypadku wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym, sentencja jest doręczana stronie wraz z pouczeniem o trybie odwoławczym.

Przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych

W odniesieniu do funkcjonowania sądów administracyjnych w koronawirusowych realiach kluczowe znaczenie ma art. 15 zzs⁴, zgodnie z którym:

1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich w sprawach, w których strona wnosząca skargę kasacyjną nie zrzekła się rozprawy lub inna strona zażądała przeprowadzenia rozprawy, Naczelny Sąd Administracyjny może rozpoznać skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli wszystkie strony w terminie 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze skierowania sprawy na posiedzenie niejawne wyrażą na to zgodę. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w składzie trzech sędziów.
2. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich wojewódzkie sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadzają rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu, chyba że przeprowadzenie rozprawy bez użycia powyższych urządzeń nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w niej uczestniczących.
3. Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie trzech sędziów.

 Co z tego wynika?

Wprowadzenie powyższego przepisu oznacza potencjalne zmiany w rozpoznawaniu spraw zarówno przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi, jak również przed NSA. Jak zostało już zaznaczone, do tej pory NSA mógł kierować na posiedzenie niejawne głównie te sprawy, w których skarżący kasacyjnie zrzekł się rozprawy, a pozostałe strony się temu nie sprzeciwiły. Art. 15zzs⁴ umożliwił natomiast Sądowi skierowanie każdej sprawy na posiedzenie niejawne, o ile strony wyrażą na to zgodę. Z kolei wojewódzkie sądy administracyjne, gdy rozpoznają skargi nadające się na rozprawę, mogą przeprowadzać je online, chyba że przeprowadzenie rozprawy w standardowych warunkach nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia uczestników. Co więcej, jeżeli sąd nie może przeprowadzić rozprawy online, to przewodniczący może zarządzić skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne, ale tylko wtedy, gdy uzna to za konieczne, a przeprowadzenie rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia uczestników. Praktyczną konsekwencją wspomnianych regulacji jest więc swego rodzaju ewolucja celu przyświecającego prowadzeniu spraw na posiedzeniu niejawnym – w normalnych okolicznościach takowe spowodowane są chęcią zapewnienia szybkości postępowania, w realiach covidowych na pierwszy plan wysuwa się zaś potrzeba zapewnienia dystansu społecznego i ograniczenie kontaktów międzyludzkich. W obu przypadkach potencjalnie zagrożoną wartością jest jawność.

Jak mają się do tego sprawy związane z dostępem do informacji publicznej?

W praktyce najczęstszymi sprawami związanymi z dostępem do informacji publicznej są skargi na decyzję lub na bezczynność organu. W drugim z wymienionych wypadków, na podstawie art. 119 PPSA, sprawy zwykle i tak rozpatrywane są w trybie uproszczonym, w związku z czym obecna rzeczywistość wpływa przede wszystkim na zmianę sposobu rozpatrywania spraw związanych ze skargami na decyzję, a także skargami kasacyjnymi kierowanymi do NSA, które w normalnych okolicznościach powinny być rozpatrywane na rozprawie.

W praktyce jedną z konsekwencji panującej obecnie sytuacji epidemiologicznej i związanych z nimi obostrzeń było wstrzymanie wyznaczania jakichkolwiek posiedzeń w trybie jawnym. O ile w odniesieniu do spraw związanych ze skargami na bezczynność nie stanowi to większego problemu, co do zasady i tak procedowane są one bowiem na posiedzeniach niejawnych, o tyle sprawa komplikuje się w przypadku skarg na decyzje, które w normalnych realiach rozpatrywane powinny być na rozprawie. Na podstawie doświadczeń Stowarzyszenia, wskazać można na różne sposoby radzenia sobie z tą sytuacją.

W sprawie związanej ze skargą na decyzję Szpitala Miejskiego w Zabrzu Sp. z.o.o. z siedzibą w Zabrzu, WSA w Gliwicach poinformował nas o skierowaniu sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym z uwagi na fakt, że w związku z intensyfikacją rozwoju epidemii przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących, a nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Tym samym, sąd bezpośrednio powołał się na art. 15zzs⁴ ust. 3 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Inaczej do sprawy podszedłi WSA w Warszawie, który kontaktując się z nami pytał, czy w związku z zaistniałą sytuacją epidemiologiczną wnosimy o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym na podstawie art. 119 pkt 2 PPSA, wskazując jednak, iż na chwile obecną wyznaczanie rozpraw w trybie jawnym zostało wstrzymane, co za tym idzie, konsekwencją braku takowego wniosku byłaby konieczność czekania aż sąd wróci do normalnego funkcjonowania.

Która z strategii jest tu właściwa? Rozwiązanie zaproponowane przez WSA w Warszawie wydaje się być bardziej elastyczne, pozwala bowiem stronie zdecydować, czy ważniejsza jest dla niej szybkość, czy jawność postępowania. Z drugiej strony, pewne wątpliwości może budzić fakt, czy tego typu działanie sądu nie podważa celowości regulacji z art. 15zzs⁴ ust. 3, która miała przecież dać sędziom kompetencje do tego, by w określonych sytuacjach sprawy, które normalnie powinny być rozpatrywane na rozprawach, mogły być procedowane na posiedzeniach niejawnych. WSA w Warszawie przekłada de facto odpowiedzialność za podjęcie decyzji o tym, czy sprawa ma być rozpatrzona przez sąd na posiedzeniu niejawnym, na strony. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że wolność wyboru jest tu pozorna – pismo sugeruje, iż konsekwencją braku złożenia takowego wniosku będzie konieczność czekania, aż sąd znów funkcjonować będzie normalnie. Co za tym idzie, WSA skłania stronę do tego, by sama złożyła wniosek o rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, w żaden sposób nie odnosząc się jednak do podstawowej formy rozpoznawania spraw w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, którą zgodnie z art. 15zzs⁴ ust. 2 powinno być użycie urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.

Na koniec trzeba wskazać, że niektóre sądy, które decydują się na skierowanie skargi do rozpoznania na posiedzeniu niejawnych, powołują się również na Zarządzenie nr 39 Prezesa NSA w sprawie odwołania rozpraw oraz wdrożenia w Naczelnym Sądzie Administracyjnym działań profilaktycznych służących przeciwdziałaniu potencjalnemu zagrożeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w związku z objęciem Miasta Stołecznego Warszawy obszarem czerwonym oraz wydawane, w związku z tym, zarządzenia, czy komunikaty prezesów poszczególnych wojewódzkich sądów administracyjnych:  WSA w Warszawie, WSA w Kielcach.

Podsumowanie

 Nie ulega wątpliwości, że regulacje umożliwiające sądom rozpatrywanie spraw na posiedzeniach niejawnych są uzasadnione z punktu widzenia wspólnego interesu, jakim w czasie trwania światowej pandemii jest zachowanie dystansu społecznego i związane z tym ograniczenie transmisji koronawirusa. Pewne wątpliwości może budzić jednak fakt, iż zgodnie z przepisami wskazanymi w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych posiedzenia te nie powinny być podstawowym trybem działalności sądów, a ostatecznością, która znajduje zastosowanie wówczas, gdy rozprawy nie można przeprowadzić na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Biorąc pod uwagę wskazaną wyżej powszechność w korzystaniu przez sądy z możliwości procedowania spraw na posiedzeniach niejawnych, warto na koniec wskazać, jak dowiedzieć się, kiedy takie posiedzenie ma się odbyć. Co do zasady ograniczenie jawności w uproszczonym postępowaniu przed WSA wiąże się z brakiem konieczności zawiadamiania stron i uczestników postępowania o terminie posiedzenia niejawnego (wydaje się jednak, że regulacje te nie powinny mieć zastosowania w przypadkach, w których tryb uproszczony jest konsekwencją czasowych obostrzeń związanych z pandemią, a nie wynika bezpośrednio z art. 119 PPSA – w tym wypadku mowa przecież o sprawach, które co do zasady powinny być jawne). W takiej sytuacji warto skorzystać z elektronicznych wokand, na których wyszukać możemy interesujące nas informacje. Tu  link do e-Wokandy WSA w Warszawie: E-wokanda Warszawa