Skargi, wnioski, petycje – o sposobach wpływania na organy władzy

Przejawem społeczeństwa prawdziwie obywatelskiego jest partycypacja obywateli w życiu publicznym. W dojrzałej demokracji każda osoba nie tylko powinna mieć możliwość przedstawienia władzy swojego postulatu, ale przede wszystkim musi mieć pewność, że korzystanie z tego uprawnienia nie przysporzy jej problemów lub szykan.

Już sama Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 63 przyznaje Ci prawo składania petycji, wniosków i skarg do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych. Również z tego przepisu przedstawiciele literatury przedmiotu wywodzą zakaz wyciągania ujemnych konsekwencji wobec osoby, która ze swojego uprawnienia korzysta (zob. W. Sokolewicz, K. Wojtyczek [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016, art. 63, teza 8). Pamiętaj, że swoje postulaty możesz składać do każdego organu władzy, a nawet podmiotów niebędących co prawda organami w strukturze administracji, ale wykonującymi zadania publiczne. Możesz więc zarówno starać się działać na rzecz społeczności lokalnej na szczeblu gminnym czy powiatowym, jak również w interesie publicznym w skali ogólnopolskiej.

Z poniższego tekstu dowiesz się między innymi:

• w jaki sposób możesz złożyć skargę, wniosek lub petycję;
• jakie elementy musi zawierać skarga, wniosek i petycja;
• co możesz zrobić, jeżeli nie zgadzasz się ze sposobem rozpatrzenia swojego postulatu.

WNIOSEK

Jeżeli chcesz zasugerować przyjęcie przez organy administracji jakiegoś rozwiązania, możesz złożyć wniosek. Kodeks postępowania administracyjnego daje obywatelom konkretny instrument w art. 241. Pozwala on zaproponować dowolne rozwiązanie, którego realizacja leży w kompetencjach danego organu. Organ ten musi odpowiedzieć na Twoje sugestie bez zbędnej zwłoki (czyli możliwie szybko), nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku. Odpowiedź wprawdzie nie musi być pozytywna, ale w praktyce często Twój sygnał może zostać wykorzystany lub wzięty pod uwagę w planach działania na najbliższe miesiące lub lata. Jeśli nawet wniosek zostanie odrzucony, to sprawa jest udokumentowana, bo organ ma obowiązek poinformowania Cię o sposobie załatwienia wniosku (w tym uargumentowania, dlaczego nie uwzględniono Twoich rekomendacji). Być może będzie to dla Ciebie wskazówką, która pomoże wrócić do sprawy przy innej okazji. Wniosek można wysłać pocztą elektroniczną, faksem, ustnie do protokołu, za pośrednictwem platformy ePUAP lub tradycyjnie, pisemnie.

Wniosek wzór.

SKARGA

Inną formą proponowania poprawek w sposobie funkcjonowania administracji jest natomiast skarga – podobnie jak wniosek przewidziana w Kodeksie postępowania administracyjnego. O ile wniosek zazwyczaj dotyczy zmiany sytemu, poprawienia procedur, wywołania reakcji i działania, skarga dotyczy niewłaściwego funkcjonowania obecnych rozwiązań. Powodem skargi może być też niezadowolenie ze sposobu załatwienia wcześniejszego wniosku (w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego) przez dany organ. Skargę składa się do organu nadrzędnego w stosunku do podmiotu, na który składamy skargę. Przykładowo więc, jeżeli jest nim wójt, to skargę składamy do rady gminy; jeśli zaś rada gminy, to do wojewody lub regionalnej izby obrachunkowej (w sprawach finansowych). Jednym z problemów składanych skarg (w szczególności na szczeblu lokalnym) jest to, że uznanie ich zasadności często nie zależy od kwestii merytorycznych, a od układu sił politycznych. Innymi słowy, są uznawane przykładowo przez przeciwników wójta, burmistrza lub prezydenta, a odrzucane przez jego zwolenników. Nie jest to reguła, która zawsze się sprawdza, jednak często się ją spotyka. Warto jednak pamiętać o regule dotyczącej dokumentowanie zachowań władzy. Wprawdzie niektóre procesy trwają długo, ale fakt, iż są dokumentowane, z czasem będzie wymuszało praworządność.

Skarga wzór.

PETYCJA

Kwestię wnoszenia i rozpatrywania petycji reguluje ustawa o petycjach. Na wstępie warto jednak zwrócić uwagę, że petycja i wniosek nie różnią się w dużym stopniu od siebie jeżeli chodzi o treść postulatu. Swój pomysł na poprawę funkcjonowania danego organu lub usprawnienie obowiązujących rozwiązań możesz zgłosić zarówno w formie petycji, jak i wniosku. Inne natomiast są kwestie proceduralne rozpatrywania obu tych pism i petycja, choć nieco bardziej skomplikowana formalnie, może okazać się lepszym rozwiązaniem. Wynika to z faktu, że organ nie może zataić otrzymania petycji, gdyż stosownie do przepisów ustawy każda petycja (w zależności od woli wnoszącego – zanonimizowana lub nie) powinna być opublikowana na stronie internetowej organu, dzięki czemu wszyscy zainteresowani mogą z łatwością zorientować się, czy w danej sprawie postulaty już zgłaszano i jak zostały załatwione. W stosunku do skarg i wniosków nie istnieje natomiast taki wymóg. Petycja powinna zawierać: oznaczenie osoby lub podmiotu ją wnoszącego, wskazanie jej miejsca zamieszkania lub jego siedziby, określenie adresata petycji oraz sformułowanie jej przedmiotu (zakresu żądania – pomysłu, postulatu, idei). Organ, do którego ją skierowano, powinien rozpoznać sprawę w ciągu 3 miesięcy. W przeciwieństwie do wniosków i skarg, petycje kierowane w krótkich odstępach czasu w tej samej sprawie mogą być potraktowane jako tzw. petycje wielokrotne i rozpatrywane wspólnie. Warto pamiętać, że petycję wnosić możesz w interesie własnym, ale także w interesie innej osoby lub w interesie publicznym (czyli dla dobra ogółu). Jeżeli petycję składa grupa osób, powinni oni wyznaczyć jednego reprezentanta i wskazać jego adres korespondencyjny.

Petycja wzór.

Czy mogę zaskarżyć sposób rozpatrzenia wniosku, skargi lub petycji?

Niestety, każda z tych form wywierania wpływu na działania władzy stanowi „miękką” metodę nacisku. Przychylenie się do danego postulatu opiera się na dobrej woli współpracy ze strony organu i w razie nieuwzględnienia żądania nie istnieją metody, które mogą przymusić ten organ do zmiany swojego stanowiska w sprawie. W szczególności sposób rozpatrzenia wniosku, skargi czy petycji nie podlega kontroli ze strony sądu administracyjnego (zob. m.in. postanowienie WSA we Wrocławiu z 1.06.2023 r., II SAB/Wr 118/23, LEX nr 3564005; postanowienie WSA w Białymstoku z 31.01.2023 r., II SAB/Bk 125/22, LEX nr 3480208; postanowienie WSA w Warszawie z 12.11.2019 r., VII SA/Wa 2280/19, LEX nr 3072802). 

Pomimo tego, warto korzystać ze swojego prawa do wywierania wpływu na organy administracji. Im częściej obywatele będą z tego uprawnienia korzystać, tym bardziej prawdopodobne jest, że nawet niechętne do współpracy organy zaczną brać pod uwagę zdanie społeczności.