Postanowiliśmy zbadać zależność pomiędzy zmianą ekipy rządzącej, a zmianą podmiotów obsługujących prawnie urzędy. Wzięliśmy pod lupę Szczecin i okolice. Na wnioski odpowiedziała trochę ponad połowa zapytanych. Z uwagi na cząstkowe dane, trudno o jednoznaczne wnioski.
Na jesieni 2014 roku odbyły się wybory samorządowe, a rok później wybory parlamentarne. Zmiana partii posiadającej większość w polskim parlamencie sprawiła, że pojawiło się wiele kontrowersji wokół zmian personalnych w organach administracji publicznej, zarówno na stopniu lokalnym, jak i centralnym. Postanowiliśmy sprawdzić, jak te zmiany wyglądały, korzystając z dostępu do informacji publicznej. Jednak ze względu na dużą liczbę gmin w Polsce, nasz monitoring ograniczyliśmy do jednego z większych miast i jego okolic – mowa o Szczecinie, gdzie znajduje się jedno z biur Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska. Przedmiotem naszego wniosku była obsługa i doradztwo prawne instytucji publicznych.
14 lutego 2017 r. Sieć Obywatelska Watchdog Polska wniosła o udostępnienie:
a) skanów wszystkich umów na obsługę lub doradztwo prawne instytucji (stałe i doraźne) za lata 2014 oraz 2016 r.,
b) wszystkich faktur, wystawionych w związku z obsługą prawną lub doradztwem prawnym instytucji, w tym tych, które nie wynikają z podpisanych umów,
c) jeżeli w roku 2015 lub 2016 nastąpiła zmiana podmiotu świadczącego obsługę prawną lub doradztwo prawne, wniosek obejmował również ujawnienie trybu wyłonienia poprzedniego i nowego wykonawcy oraz co decydowało o zmianie podmiotu razem z podaniem kryteriów udzielenia takiego zamówienia.
Przesłanie poszczególnych informacji miało nastąpić drogą mailową.
Monitoring Stowarzyszenia objął 107 instytucji w Szczecinie i jego okolicach (m.in. Świnoujście, Kamień Pomorski, Międzyzdroje czy Kołbaskowo), należały do nich nie tylko urzędy, ale również instytucje kulturalne (biblioteki, domy kultury, filharmonie, teatry), instytucje służb porządkowych (Komenda Policji, Komenda Straży Pożarnej, Komenda Straży Miejskiej), domy pomocy społecznej i zakłady opieki zdrowotnej, spółki realizujące zadania publiczne (stocznia, komunikacja miejska, transport lotniczy, przedsiębiorstwa energetyczne) a nawet media (telewizja regionalna, regionalna rozgłośnia radiowa).
Informacja o obsłudze prawnej to informacja publiczna
Zanim przejdę do omawiania poszczególnych odpowiedzi, warto wyjaśnić całą kwestię z prawnego punktu widzenia. Nie ulega wątpliwości, że większość zapytanych podmiotów jest zobowiązana do ujawnienia informacji publicznej w przypadku złożenia ewentualnego wniosku. Jedyne wątpliwości mogą pojawiać się w przypadku spółek. Zapytaliśmy jednak wszystkie spółki, w których udziały mają jednostki samorządu terytorialnego. Wątpliwości prawne może budzić ich zobowiązanie do ujawniania informacji. Jawności podlegają bez wątpienia jednoosobowe spółki komunalne (czyli takie, w których gmina/powiat/województwo jest jedynym właścicielem) oraz te, które wykorzystują środki publiczne i wykonują zadania publiczne lub w których jednostka samorządu terytorialnego ma pozycję dominującą.
Odnosząc się do przedmiotu złożonego wniosku, nie powinno sprawiać większego kłopotu zakwalifikowanie umów oraz faktur w zakresie obsługi prawnej jako informacji publicznej. Informacja publiczna jest pojęciem niezwykle szerokim i obejmuje każdą aktywność, w zakresie której wydatkowane są środki publiczne. Obsługa prawna sama w sobie jest jedną z podstaw działalności takich organów. Podobne stanowisko przyjął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 1 lipca 2015 roku (sygn.akt II SAB/Kr 75/15), który stwierdził, że:
(…) zakresem ustawy o dostępie do informacji publicznej objęte są również umowy cywilnoprawne zawierane przez organy władzy publicznej oraz osoby pełniące funkcje publiczne gdy dotyczą spraw publicznych i stanowią informacje wytworzone przez organ władzy publicznej. Umowy o świadczenie usług prawnych dotyczą spraw publicznych, tak więc Wójt Gminy miał obowiązek udostępnić mu te wnioski, to jest całe umowy wraz z załącznikami.
Przede wszystkim należy przypomnieć, że na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, gospodarka środkami publicznymi jest jawna, co potwierdził WSA w Rzeszowie, definiując informację publiczną jako „każdą wiadomość wytworzoną lub odnoszoną do szeroko rozumianych władz publicznych oraz wytworzoną lub odnoszoną do innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań władzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa” (sygn.akt II SAB/Rz 48/12).
W jakim trybie wyłaniane są podmioty świadczące usługi prawne?
Wątpliwości mogą pojawiać się również przy wyborze trybu wyłaniania podmiotu świadczącego usługi w zakresie obsługi lub doradztwa prawnego. Część odpowiedzi (o czym poniżej) jako podstawę podaje art. 4 pkt 8 Prawa zamówień publicznych (dalej jako PZP), zgodnie z którym przepisów PZP nie stosuje się w zamówieniach i konkursach, jeśli wartość świadczonej usługi, w ciągu najbliższych trzech lat, wyrażona w polskich złotych, nie przekracza kwoty 30000 euro. W momencie, kiedy w ciągu najbliższych trzech lat wartość zamówienia opiewa na niższą kwotę – organ powinien odstąpić od stosowania PZP i przyjąć zamówienie na podstawie przyjętego przez siebie regulaminu.
Odpowiedziała około połowa zapytanych
Przejdźmy bezpośrednio do omawiania odpowiedzi. Na nasz wniosek zareagowało jedynie 63 spośród 107 zapytanych instytucji. 39 uwzględniało w odpowiedzi nasz wniosek w całości,a kolejne 4 pełne odpowiedzi otrzymaliśmy po złożeniu do sądu skargi na bezczynność. Część instytucji odpowiedziało prośbą o doprecyzowanie zakresu wniosku, zdarzały się wezwania do wykazania szczególnie istotnego interesu publicznego, ponieważ uznano, że wnioskujemy o informację przetworzoną.
W jednym przypadku otrzymaliśmy odpowiedź w postaci zanonimizowanej umowy, innym razem zaproponowano wgląd do faktur na miejscu, nie doszło do przypadku uzależnienia udostępnienia informacji publicznej od pobrania opłaty. W dwóch przypadkach przesłano tylko jedną fakturę, powołując się na to, że wszystkie opiewają na tę samą kwotę.
Czy zmieniano podmioty świadczące usługę prawną?
Do zmiany podmiotu świadczącego usługi prawne doszło w 5 przypadkach. Jako podstawę podawano najczęściej art. 4 pkt 8 PZP, natomiast kryteriami wyboru były: rzetelność, doświadczenie, dobre opinie o danym podmiocie prawnym oraz rękojmia wykonywania powierzonych zadań. Jedynie w przypadku jednego urzędu jako podstawę wskazano inny dokument, ponieważ wybór takiego podmiotu został dokonany na podstawie Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia Nr BP.271.1.2016 dotyczących Obsługi Prawnej Gminy Miasto Świnoujście.
Czasem odmówiono udostępnienia informacji
W 6 przypadkach otrzymaliśmy informację odmowną, Jedna instytucja odmówiła, powołując się na art. 10 ustawy o gospodarce komunalnej, jako że nie wykonują zadań publicznych, w przypadku dwóch spółek ujawnienie informacji w przedmiocie wniosku nie było możliwe z powodu prywatnego charakteru tych spółek, trzy instytucje odmówiły udostępnienia takiej informacji, powołując się na tajemnicę przedsiębiorcy. Jednak tylko w jednym przypadku została wydana decyzja administracyjna w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
Zbyt mało danych
Na bazie cząstkowych informacji nie widać zależności pomiędzy zmianą ekipy rządzącej a zmianami podmiotów obsługujących prawnie instytucje publiczne. Należy jednak uwzględnić niewielki odsetek odpowiedzi (nieco powyżej 50%), które uzyskaliśmy. Trudno przewidzieć, czy doszło do zmiany podmiotu świadczącego obsługę lub doradztwo prawne w pozostałej połowie, która nie udzieliła odpowiedzi w jakiejkolwiek formie. Problemem w badaniu jest dostępność informacji. Niemal połowa zapytanych podmiotów zobowiązanych nie realizuje nałożonych na nie obowiązków informacyjnych, wynikających z przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej. Najszybciej, bo już następnego dnia po złożeniu wniosku, odpowiedziały: Ośrodek Wsparcia dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych w Szczecinie, Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Szczecinie i Miejska Biblioteka Publiczna w Szczecinie.
Jedynie w dwóch przypadkach poproszono o przedłużenie terminu do dwóch miesięcy, argumentując, że uwzględnienie wniosku w całości w terminie 14 dni nie byłoby możliwe z powodu problemów organizacyjnych (ograniczony zasób personalny, dokumentacja znajdująca się w różnych budynkach). Z kolei dwie z instytucji początkowo wezwały Stowarzyszenie do wykazania szczególnie istotnego interesu prawnego, pomimo braku takiego obowiązku, uzależniając tym samym udostępnienie wniosku od wykazania interesu, jednak jeden z urzędów ustosunkował się w całości do wniosku.
Co dalej?
Stowarzyszenie korzysta z przysługujących mu środków prawnych, mianowicie składa odwołania od decyzji administracyjnych, wnioski o ponowne rozpatrzenie sprawy, w miarę możliwości również skargi na bezczynność organu. Jest to jedyny sposób, aby zmobilizować instytucje do udostępnienia informacji publicznej. W przeciwnym wypadku obserwacja zjawiska zmiany podmiotów świadczących usługi prawne dla urzędów i instytucji publicznych nie będzie możliwa.
* Student IV roku prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, od marca 2017 praktykant w dziale prawnym Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska. Do sfery zainteresowań Damiana należy polskie prawo parlamentarne oraz porównawcze prawo konstytucyjne. Prywatnie miłośnik kuchni orientalnej, escape room’ów oraz podróży. Jedną z jego największych wad jest to, że nie może usiedzieć dłużej niż 5 minut w jednym miejscu :)
Chcesz, aby Twoje prawa były chronione, a politycy mądrze wydawali Twoje pieniądze?
Wspieraj nas lub włącz się w nasze działania
Komentarze 0
Dodaj komentarz