Rządy prawa

W 2021 roku Sieć Obywatelska Watchdog Polska podjęła systematyczne działania rzecznicze zmierzające do rozwiązania problemów ustawy o dostępie do informacji publicznej. Początkowo planowaliśmy, że co roku zajmiemy się konkretnym problemem, przedyskutujemy go, naświetlimy społeczeństwu, zbudujemy koalicję i zaczniemy pokazywać problem z nim związany decydentom – politykom i polityczkom, ale też sędziom.

Pierwszym problemem, którym się zajęliśmy, był tzw. “dokument wewnętrzny”. Koncepcja niemająca prawnego opisu, wynikająca z uznaniowych orzeczeń sądowych. Jeśli sąd zdecydował, że dany dokument jest dokumentem wewnętrznym, dostęp do niego był skutecznie zablokowany. Sądy stosunkowo często wskazują, że dokumenty powstające przy okazji procesu legislacyjnego są właśnie owym „dokumentem wewnętrznym”, dlatego to tym tematem zajęliśmy się w pierwszej kolejności.

Ale ledwie rozpoczęliśmy projekt, gdy w lutym 2021 roku Pierwsza Prezes Sądy Najwyższego wywróciła nasze plany do góry nogami, składając do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją szeregu przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej. W tle tego wydarzenia Parlament przyjął też dwie ustawy wyjmujące sferę spraw międzynarodowych i informacje o zamkniętych postępowaniach przygotowawczych w prokuraturze spod kontroli obywateli.

Wydarzenia te wymusiły na nas poszerzenie zainteresowań i skupienie się na większej ilości obszarów do zmiany. Rozwiązanie problemu, jakim jest “dokument wewnętrzny” otrzymało natomiast nieoczekiwane wsparcie. Nasza skarga w sprawie dostępu do kalendarza Prezesa Trybunału Konstytucyjnego (polski sąd uznał, że to właśnie „dokument wewnętrzny”) została przyjęta przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. W październiku 2021 roku przyjęcie skargi zostało zakomunikowane polskiemu rządowi. A w marcu 2024 roku Polska tę sprawę przegrała. Okazało się, że sądy nie mogą niejako „z automatu” wyłączać dokumentów ważnych dla debaty publicznej.

2022 rok z kolei poświęciliśmy na wykorzystanie instrumentów międzynarodowych, które mogą nam pomóc w zmianie ustawy. Wzięliśmy udział w przygotowaniu wkładu do raportu Komisji Europejskiej o praworządności (i robimy to co roku wspólnie z innymi organizacjami), przygotowaliśmy raport do Powszechnego Przeglądu Okresowego ONZ, spotykaliśmy się z dyplomatami i staraliśmy się namówić ich do przedstawienia polskiemu rządowi przeglądu prawa związanego z ochroną jawności. Zawsze podkreślaliśmy w tych działaniach związki prawa do informacji z rządami prawa, zapobieganiem korupcji i wolnością mediów.

Pod koniec października 2022 roku spotkaliśmy się z kolei z politykami klubów sejmowych, by przedstawić im, jak chcielibyśmy zmienić prawo. A tuż przed wyborami 2023 roku, wspólnie z innymi organizacjami, spotkaliśmy się z politykami, żeby przypomnieć im że mamy pomysł na Polskę.  W 2023 roku przygotowaliśmy też ustawę dotyczącą prawa do informacji.

Oprócz opisanych wyżej głównych działań, działo się wiele mniejszych oraz – przede wszystkim – praca z innymi organizacjami oraz obywatelkami i obywatelami. Więcej na ten temat można przeczytać w działach Wydarzenia, Aktualności i Analizy.

***

Nasze działania finansowane są i były w ramach projektów realizowanych z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Dzięki wsparciu National Endowment for Democracy w zakresie zdobywania wiedzy eksperckiej.

oraz ze wsparcia polskich podatników i podatniczek, przekazującym nam 1,5%.