Czy można nadużywać prawa do informacji?

Jednym z najbardziej istotnych problemów dostępu do informacji publicznej, jakie pojawiły się w ostatnich latach, jest tzw. nadużycie prawa do informacji publicznej. Choć taka przesłanka ograniczenia prawa do informacji nie wynika bezpośrednio z przepisów prawa, organy powołują się na nią coraz częściej; znalazła także miejsce w praktyce orzeczniczej sądów administracyjnych.

Ten stan rzeczy prowokuje pytania: czy dopuszczalne jest ograniczenie prawa do informacji bez wyraźnej podstawy ustawowej? W jakich sytuacjach je stosować? Jeśli prawa do informacji można „nadużyć”, to jak rozpoznać takie nadużycie?

Aby spróbować udzielić choć wstępnej odpowiedzi na tę wątpliwości, przygotowaliśmy analizę zjawiska „nadużycia prawa do informacji”. W jej ramach staramy się szeroko zbadać problem, czerpiąc także z dorobku innych państw — przedstawiamy analogiczne rozwiązania z innych krajów jako źródło porównawcze i materiał do wyciągania wniosków. Prezentujemy też szeroką analizę polskiego orzecznictwa dotyczącego „nadużycia prawa do informacji”, a także różnorodne stanowiska i spostrzeżenia doktryny.

Wreszcie, aby z teorii przejść do praktyki, przedstawiamy konkretne przypadki spraw, w których pojawiło się to pojęcie, a które znamy z naszego poradnictwa. Analizujemy, jak takie ograniczenie prawa do informacji wpływa na „zwykłych” wnioskodawców i ich prawo dostępu do informacji publicznej w realnym stosowaniu.

Choć jako Sieć Obywatelska Watchdog Polska uważamy, że prawo do informacji jest prawem człowieka, którego nie można nadużyć, a wszelkie ograniczenia tego prawa muszą mieć podstawę ustawową, nie możemy ignorować faktycznej obecności i wpływu konceptu nadużycia prawa do informacji na dostęp do informacji. Obecnie to zjawisko, definiowane tylko na gruncie orzecznictwa i doktryny, jest niedookreślone, daje pole do nadużyć i pozaustawowego, niekontrolowanego ograniczania jawności funkcjonowania instytucji publicznych. Ignorowanie tego fenomenu nie wpłynie na poprawę sytuacji.

Wierzymy, że transparentności życia publicznego w Polsce niezbędna jest debata o pojęciu „nadużycia prawa do informacji”. Mamy nadzieję, że niniejsza analiza będzie mogła służyć jako wstęp do takiej rozmowy.