Jawność i Kompetencja. Raport z monitoringu Stowarzyszenia Centrum Aktywności Społecznej Pryzmat

Zapraszamy do przeczytania raportu i wniosków przygotowanych przez współautora raportu dr Piotra Sitniewskiego.

Dwuletnia analiza składanych oświadczeń majątkowych na szczeblu województwa samorządowego pozwala na sformułowanie pewnych zaleceń odnośnie zmian, jakie naszym zdaniem powinny być wzięte pod uwagę przez ustawodawcę przy ewentualnej zmianie przepisów dotyczących składania oświadczeń majątkowych.

Poniżej przedstawiamy kwestie, które powinny być na nowo przemyślane:

Początek formularza.

Jak jest cel podawania miejsca i daty urodzenia osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia? Naszym daniem jest to informacja zbędna, która nie ma nic wspólnego z celem, jaki przyświeca jawności życia publicznego.

Pkt I wzoru. Zasoby pieniężne.

Średnia wysokość posiadanych PLN

Wyrażamy opinię, iż ten punkt oświadczenia trudno uznać za spełniający jakiekolwiek zadania o charakterze antykorupcyjnym, czy też zapewniający jakiekolwiek rzetelne informacje o stanie majątkowym składającego oświadczenie. Naszym zdaniem pozostawianie w oświadczeniach majątkowych tej rubryki niczemu tak naprawdę nie służy. Rodzi niezdrowe emocje, zaspokaja typowe ,,bigbrotherowskie podglądactwo”. Wobec braku instrumentów pozwalających zweryfikować podawane informacje na ten temat, nie broni się taka regulacja z punktu widzenia zasad należytej legislacji. Nie wydaje się słusznym pozostawienie tej rubryki w nowym formularzu oświadczeń majątkowych, który ma być znormalizowany dla wszystkich grup zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych¹. Stąd też pojawiały się oświadczenia w których deklarowano – ,,nic poza bieżącymi wpływami nie posiadam”.

Punkt ten ma znaczenia tylko i wyłącznie w kontekście możliwości zweryfikowania prawdziwości deklaracji przez urząd kontroli skarbowej, który może dokonać porównania złożonego oświadczenia z deklaracją PIT. Jednak zeznanie podatkowe typu PIT nie jest ogólnie dostępne, dostępna jest jedynie część A oświadczenia majątkowego. Stąd też powinno się zobowiązać osoby składające oświadczenie majątkowe do ujawnienia treści swojej deklaracji podatkowej. Również w ty zakresie wydaje się, że wystarczające minimum to wysokość osiągniętych dochodów. Nie ma potrzeby ujawniania całości treści PIT, gdyż najważniejsza informacja to wysokość osiągniętych przez daną osobę dochodów.

Środki pieniężne posiadane w walucie obcej.

Jeżeli poprzestalibyśmy na podawaniu informacji z PIT o osiągniętych dochodach, informowanie o posiadaniu waluty obcej staje się bezcelowe. Wszak podstawowym celem oświadczeń majątkowych jest umożliwienie każdemu zainteresowanemu poznanie wysokości osiągniętych wpływów.. W razie poważniejszych wątpliwości, od dawna istnieją prawne możliwości opodatkowania przychodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych. W obu przypadkach, zarówno przy walucie obcej jak i walucie polskiej, fakty te są całkowicie niesprawdzalne przez osobę, która zapoznaje się z oświadczeniem majątkowym za pośrednictwem BIP.

Posiadane papiery wartościowe.

Problem z tym punktem to brak zdefiniowania, co ustawodawca miała na myśli mówiąc papiery wartościowe. W praktyce zdarzały się przypadki, że informowano o polisie OC na samochód, lub AC. Wydaje się, że w tym zakresie powinno nastąpić doprecyzowanie pojęcia, by uniknąć częstych nieporozumień.

Pkt II wzoru. Nieruchomości

Ustawodawca nie wskazał źródła wyceny nieruchomości, i  w tym zakresie obowiązujący formularz wprowadza swoista pustkę interpretacyjną. Niektóre osoby wskazywały na wartość domu według wartości w polisie ubezpieczenia na wypadek pożaru, lub dosłownie według ,,wyceny dokonanej przez PZU”. To jednak może rodzić wątpliwości co do rzeczywistej wartości, jeżeli np. dom o pow. 180 m² jest ubezpieczony na kwotę 180.000. W sposób oczywisty wycena jest drastycznie zaniżona. Zdarzały się przypadki, gdy podawano datę wybudowania domu, co nie jest konieczne. W wielu przypadkach wycena domów jest skrajnie zaniżona. Zobowiązywanie do podawania wartości nieruchomości, bez wskazania źródła tej wyceny jest niewłaściwe. Idąc dalej, uważamy, że podawanie wartości nieruchomości jest całkowicie bezcelowe. To co ważne, to zawarcie w oświadczeniu informacji o posiadaniu nieruchomości, nie o jej wartości. Wystarczające byłoby, gdyby ten punkt brzmiał: posiadane nieruchomości gruntowe, lokalowe i budynkowe, wraz z powierzchnią i miejscem ich położenia (nazwa gminy). Cel, jaki przyświeca realizacji zasady jawności majątkowej, to nie określenie wartości nieruchomości, lecz sam fakt jej posiadania. Istotne jest bowiem, by osoba zobligowana do tego zadeklarowała, że posiada takie a nie inne nieruchomości. A kwestia wyceny, ich aktualnej wartości jest zmienna, i często trudna do jednoznacznej oceny.

Poza tym wydaje się, że sens ma podawanie jedynie tych nieruchomości, które osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia posiada na własność, lub współwłasność, ewentualnie użytkuje na zasadzie użytkowania wieczystego. Jaki bowiem ma sens informowanie, że się wynajmuje mieszkanie od siostry ? (autentyczne przypadki). Stąd też zbędne byłoby podawania informacji, że dzierżawi się od sąsiada 4 ha łąki, co dziś się zdarza. Przecież z punktu widzenia celu, jaki przyświeca oświadczeniom, taka informacja nie ma żadnego waloru poznawczego. Czy posiadanie tych informacji mogłoby nawet hipotetycznie zapobiec jakimkolwiek patologiom?
Przy tak sformułowanym obowiązku, wypełnione oświadczenie ograniczałoby się do podania np.: dom mieszkalny w gminie X, pow. 235 m², własność; mieszkanie własnościowe spółdzielcze o pow. 120 m² na ternie gminy X, grunty rolne o pow. 23 ha w gminie X, budynek wolnostojący usługowy na terenie gminy X o pow. 236 m².

Pkt VI. wzoru. Prowadzenie działalności gospodarczej.

Jeżeliby na samym początku zobowiązać do informowania o treści PIT oraz o osiągniętym dochodzie z prowadzonej działalności, naszym zdaniem realizuje to w pełni zasadę jawności majątkowej. Obowiązek informowania o wysokości dochodu i przychodu postrzegamy jako zbytnia ingerencje w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. W zupełności wystarczyłoby informowanie o prowadzonej działalności gospodarczej z uwzględnieniem wszystkich tych informacji, które są i tak jawne, a zawarte w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonych przez gminy. Obecnie tych informacji się nie wymaga. Poza tym powinno się poprzestać na podawaniu informacji o wysokości osiągniętego dochodu, a w razie jego braku wystarczyłaby informacja: dochodu brak, wystąpiła strata. Podawanie jej wysokości jest, naszym zdaniem, ową ingerencją, o której mowa powyżej.

Nie wnosimy żadnych uwag wobec zapisów dotyczących zakresu informacji odnośnie formy prowadzenia działalności: osobiście, wspólnie z innymi osobami, zarządzanie lub współzarządzanie taką działalnością, bycia jej pełnomocnikiem lub przedstawicielem.

Pkt IX wzoru. Mienie ruchome o wartości powyżej 10.000.

Badania ujawniły ogromną różnorodność mienia ruchomego. Niejednokrotnie czytaliśmy w oświadczeniu o dziesiątkach różnych maszyn będących na stanie w dużym gospodarstwie rolnym lub prowadzonej żwirowni, czy też o skrzypcach bądź kamieniach szlachetnych. Naszym zdaniem nie na tym polega sens jawności majątkowej, by ujawniać dokładne składniki posiadanego majątku. Istotą jest ukazanie ogólnego stanu umożliwiające przeglądającemu oświadczenie wyrobienie sobie zdania o stanie posiadania danej osoby, która pełni funkcje publiczną.

Stąd też proponujemy, by punkt ten ograniczyć jedynie do marki auta i rocznika produkcji. Nic więcej. Kolejne wskazywanie na jego wartość jest niewykonalne, bo wartość auta jest zmienna. Każdy sobie oceni, przeglądając oświadczenie, i będzie potrafił w tym zakresie wyciągnąć własne wnioski.

Pkt X. wzoru. Zobowiązania pieniężne o wartości powyżej 10.000.

Jaki jest cel tego punktu? Jakie informacje chcemy uzyskać – o zdolności kredytowej, rozrzutności czy oszczędności? Czy nie wystarczy poinformowanie, że został zaciągnięty kredyt na dana kwotę w tym a tym banku?

Szeroki wachlarz pojęciowy zobowiązania powoduje, że w kilku oświadczeniach informowano o alimentach, a to już stanowi samo w sobie nieadekwatną ingerencję w sferę prywatności osoby.

Postulujmy, by formularz poprzestawał na kredytach, pożyczkach bankowych, kartach kredytowych. Wyraźnie powinno się wymagać podania informacji na temat zasad oprocentowania, wysokość raty itd.. Powinno się również podać nazwę banku oraz numer oddziału w którym dane zobowiązanie zostało zaciągnięte. Obecny stan w tym zakresie jest daleki od ideału i przez to prowadzi do zafałszowania informacji.

Wyrażone poniższe stanowisko jest opinią autora tej części raportu dr Piotra Sitniewskiego

¹Zob. projekt założeń do ustawy prawo antykorupcyjne. Zamieszczony na stronie www.jawnosc.pl w dziale pobieranie plików. Materiał pochodzi ze strony bip.kprm.gov.pl/g2/2010_02/2199_fileot.pdf

_________________________________________________________________________

Badanie zostało przeprowadzone przez Stowarzyszenie Centrum Aktywności Społecznej Pryzmat w Suwałkach, w ramach projektu „Jawność i kompetencja”. Raport to efekt monitoringu przeprowadzonego w 2010 roku.

Raport dostępny jest w załączniku i na stronie www.jawnosc.pl.

Raport Jawność i Kompetencja 4