O gminnych herbach

Od czasu do czasu do naszej poradni prawnej trafiają sprawy dotyczące gminnych herbów. Nie zajmujemy się wprawdzie rozwiązywaniem problemów, z którymi mierzą się heraldycy, ale jesteśmy w stanie doradzić, gdy pojawia się problem prawny.

Gdy gmina chce mieć herb, jej rada musi przyjąć uchwałę, która ten herb ustanowi. A jeśli uchwała została przyjęta, to powinna znaleźć się w Biuletynie Informacji Publicznej. Nie zawsze jednak ten obowiązek zostaje dopełniony. Ale to nie jedyny powód, dla którego uchwały ustanawiające herb nie trafiają do BIP-u. Drugi jest taki, że ich po prostu nie ma, nie zostały przyjęte, a gmina mimo to posługuje się herbem.

Czy tego typu sytuacje są prawidłowe? Skąd w ogóle bierze się herb gminy? I kto o nim decyduje?

Od wzoru do herbu

Kwestia herbów jest uregulowana w ustawie z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ww. ustawy, jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać, w drodze uchwały organu stanowiącego danej jednostki, własne herby, flagi, emblematy oraz insygnia i inne symbole. Ustawodawca używa określenia „mogą ustanawiać”, a więc przewiduje pewną swobodę w tym temacie. Tym samym gmina może nie mieć herbu; może też wprowadzać zmiany do posiadanego herbu (wyr. NSA z 17.04.2014 r., II OSK 564/14, LEX nr 1575641).

Jeśli jednak zdecyduje się na herb, to powinna go określić w formie uchwały. Nie może też wybrać dowolnego symbolu graficznego — wzór musi być zgodny z zasadami heraldyki, weksylologii i miejscową tradycją historyczną (art. 3 ust. 2 ustawy). Konieczne jest też zasięgnięcie opinii Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji — przy czym w orzecznictwie wskazuje się, że tylko pozytywna opinia ministra daje podstawę do podjęcia uchwały w sprawie herbu (wyr. WSA w Kielcach z 3.03.2010 r., II SA/Ke 68/10, LEX nr 606636). Do opiniowania herbów powołana jest Komisja Heraldyczna, składająca się ze specjalistów z tej dziedziny, działająca przy ministrze (art. 2a ust. 3 pkt 1 ustawy).

Czy w takim razie rada gminy ma prawo do decydowania, kto i jak może korzystać z herbu? Otóż nie — ustawodawca w art. 40 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym określił, w jakim zakresie organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych; organizacji urzędów i instytucji gminnych; zasad zarządu mieniem gminy; zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. W tym katalogu nie mieści się regulowanie zasad i warunków używania herbu gminy (wyr. NSA z 24.03.2009 r., II OSK 1453/08, LEX nr 525888). Gmina nie może więc uchwalić, że np. burmistrz będzie wydawał zezwolenia na używanie herbu.

Nie znaczy to jednak, że z herbem można zrobić wszystko — w orzecznictwie istnieje pogląd, zgodnie z którym herb stanowi dobro osobiste, a więc przysługuje mu ochrona na podstawie art. 24 Kodeksu cywilnego. Tym samym podmioty, wykorzystujące herb, mogą być narażone na powództwo cywilne w związku z naruszeniem dóbr osobistych; gmina może żądać nie tylko zaprzestania naruszeń prawa i usunięcia jego skutków, ale nawet zadośćuczynienia pieniężnego.

Warto też pamiętać, że herb, jako znak urzędowy, nie jest przedmiotem ochrony prawa autorskiego, zgodnie z art. 4 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Taka ochrona przysługuje jednak logom, z których mogą korzystać jednostki samorządu terytorialnego.

Herby a informacja publiczna

Wreszcie warto odnieść się do naszej specjalności, czyli prawa do informacji. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że jednym z zadań gminy jest jej promocja (art. 7 ust. 1 pkt 18 ustawy o samorządzie gminnym). Z kolei herby bez wątpienia mogą takim celom służyć (wyr. NSA z 28.03.2018 r., II OSK 1335/16, LEX nr 2482931). Tym samym to, jaki gmina ma herb, jak jest wykorzystywany w promocji, a także wszelkie związane z tym koszty i umowy stanowią informację publiczną, która podlega udostępnieniu. Jest to bowiem informacja o realizowaniu zadania publicznego, a więc taka, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c) u.d.i.p.

Warto mieć też na względzie art. 10 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, zgodnie z którym informacja publiczna, która nie została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej lub portalu danych, jest udostępniana na wniosek. Tak więc nawet jeśli nie znajdziemy informacji o herbie gminy w BIP, to i tak możemy o nią zawnioskować.

A jeśli gmina nie odpowie — zapraszamy do naszej bezpłatnej poradni prawnej (porady.siecobywatelska.pl) — postaramy się pomóc w uzyskaniu informacji.