Niemal 900 zł za udostępnienie informacji? Niedopuszczalne

publicdomainpictures.net, CC0 Community

Wnioskodawca zwrócił się do dyrektora szkoły o udostępnienie protokołów z posiedzeń Rady Pedagogicznej oraz protokołów dotyczących kontroli wykonanych w szkole przez Kuratorium Oświaty. W odpowiedzi na wniosek przeczytał, że zgodnie z przyjętym w szkole cennikiem dostęp do żądanych informacji wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty w wysokości 875 złotych.

Wyznaczanie tego rodzaju arbitralnych i zaporowych kwot za udostępnienie informacji należy ocenić w sposób jednoznaczny jako próbę zachęcenia wnioskodawcy do wycofania złożonego wniosku oraz zniechęcenia do ubiegania się o udostępnienie informacji w przyszłości. Nie akceptując tego rodzaju praktyki, Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska postanowiło przystąpić do postępowania w sprawie skargi na akt wyznaczający opłatę. W wyroku z 9 lutego 2023 r. o sygn. III SA/Gd 840/22  Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku podzielił nasze stanowisko i uchylił zaskarżony akt.

W uzasadnieniu wyroku sąd w pierwszej kolejności podkreślił, że wynikająca z art. 15 Ustawy o dostępie do informacji publicznej możliwość wyznaczenia opłaty za dodatkowe koszty udostępnienia informacji stanowi wyjątek od zasady bezpłatnego dostępu do informacji oraz ma jedynie fakultatywny charakter.

Zasadą udzielania informacji publicznej jest bezpłatny dostęp do niej. Wynika to jednoznacznie z art. 7 ust. 2 u.d.i.p. […] Przepis art. 15 ust. 1 u.d.i.p. nie nakłada na organ (dysponenta informacji publicznej) obowiązku ustalenia opłaty w wysokości odpowiadającej poniesionym (dodatkowym) kosztom, a jedynie daje tą możliwość. Obciążenie opłatą ma zatem charakter uznaniowy, co nakłada na adresata wniosku o udostępnienie informacji dysponującego żądaną informacją publiczną obowiązek starannego rozważenia, czy w konkretnym wypadku opłatę tę należy wymierzyć, a jednocześnie wykazania, że w wyniku udostępnienia informacji publicznej w sposób zgodny z wnioskiem, poniesione zostały „dodatkowe koszty”.   

Obowiązek starannego rozważenia nałożenia opłaty oraz jej każdorazowego uzasadnienia, w szczególności poprzez wykazanie rzeczywiście poniesionych kosztów, wyklucza możliwość ustanawiania „cenników za udostępnienie informacji” lub innych tego rodzaju aktów ustalających generalną i automatyczną odpłatność udostępnienia informacji. Fakt ten znajduje potwierdzenie w utrwalonej linii orzeczniczej sądów administracyjnych, którą sąd orzekający w tej sprawie podzielił, wskazując:

Opłata za udostępnienie dokumentów wynikać musi z realnie poniesionych przez organ dodatkowych kosztów. Nie powinna zatem wynikać z przyjęcia jakiegokolwiek ryczałtowego sposobu jej ustalenia, np. na podstawie wydanego zarządzenia w sprawie taryfy opłat za udostępnienie informacji publicznej.[….] Wysokość ustalonych każdorazowo kosztów dodatkowych związanych z procesem udostępniania informacji publicznej musi mieć charakter zindywidualizowany, odnoszący się zatem do konkretnie – a nie ryczałtowo – wygenerowanych w danym przypadku kosztów.

Szczególnie ważną rolę w akcie ustalającym opłatę pełni jego uzasadnienie.

Musi ono w sposób wyczerpujący i klarowny wykazywać zasadność i realność poniesionych kosztów, tj. wskazywać, że określona tym aktem kwota opłaty znajduje należyte (przekonujące) uzasadnienie w okolicznościach sprawy, wskazujących – z jednej strony – na rzeczywiste poniesienie przez organ określonych kosztów, a – z drugiej strony – na konieczność dokonania przez organ takich czynności generujących określone wydatki, które można w okolicznościach danej sprawy uznać za „dodatkowe koszty” poniesione w związku z udostępnieniem wnioskowanej informacji publicznej.

Organ jest zatem zobowiązany po pierwsze udokumentować, że rzeczywiście poniósł dany koszt. Ponadto, winien wykazać, że było to niezbędne dla realizacji wniosku oraz wyjaśnić, że koszt ten miał charakter „dodatkowy”, czyli wykraczający poza normalne funkcjonowanie organu.

W niniejszej sprawie zdecydowaną większość wyznaczonej opłaty stanowiły koszty związane z wynagrodzeniem pracownika, który został wyznaczony do realizacji wniosku. W tym zakresie sąd wskazał:

Koszty pracy mogą być brane pod uwagę jednakże wtedy, gdy przygotowanie informacji wymaga pracy dodatkowej, poza godzinami pracy.

Wyznaczając opłatę za wynagrodzenie pracownika organ zobowiązany jest zatem wykazać, że realizacja wniosku wiązała się z koniecznością „nadgodzinowej” pracy, owa „nadgodzinowa” praca rzeczywiście się odbyła oraz że pracownik dostał w związku z tym określone wynagrodzenie. Dyrektor szkoły nie udokumentował tej okoliczności, a zapytany o to na rozprawie przyznał, że w rzeczywistości, w związku z realizacją wniosku nie wypłacił nikomu żadnego dodatkowego wynagrodzenia.

W niniejszej sprawie opłata została wyliczona w oparciu o niezgodny z prawem cennik. Jej uzasadnienie nie zawierało wykazania i udokumentowania realnie poniesionych kosztów. Ponadto zamiarem organu było przerzucenie na wnioskodawcę nie „dodatkowych”, a wszelkich związanych z udostępnieniem informacji kosztów. W takiej sytuacji sąd nie miał innego wyjścia, jak uchylić akt wyznaczający opłatę.

Dla niecierpliwych

1. Wyznaczenie opłaty stanowi wyjątek od zasady bezpłatnego dostępu do informacji,
2. Akt wyznaczający opłatę musi być szczegółowo uzasadniony,
3. Opłata może dotyczyć wyłącznie „rzeczywistych” i „dodatkowych” kosztów związanych z realizacją wniosku,
4. Ustanawianie arbitralnych i generalnych cenników za udostępnienie informacji jest niedopuszczalne, a ich postanowienia nie mają mocy prawnej.