Gdzie pracują sędziowie? Sprawdziliśmy praktykę dodatkowego zatrudnienia sędziów sądów administracyjnych w Polsce

W kontekście postulowanych zmian ustroju sądownictwa w Polsce, a także trwającej od miesięcy dyskusji dotyczącej m.in. systemu i stylu pracy sędziów, istotne jest zbadanie kwestii dodatkowego zatrudnienia sędziów w sądach administracyjnych. Debatę trzeba bowiem zawsze opierać na faktach, nie przypuszczeniach bądź insynuacjach.

Skąd pomysł na taki monitoring?

Zachowanie trójpodziału władzy w Polsce, jako jednej z podstaw istnienia demokratycznego państwa prawa, oprócz gwarancji instytucjonalnych, wymaga dbałości o otwarty i ufny stosunek obywateli do państwa i jego organów. Podkopywanie i tak nikłego zaufania, jakim społeczeństwo darzy judykatywę, sprawia, że władzy wykonawczej łatwiej jest osłabiać władzę sądowniczą, co stanowi istotne zagrożenia dla przestrzegania praworządności w Polsce.

Z drugiej zaś strony, jeśli sędziowie rzeczywiście pracowaliby nieefektywnie, i zaniedbywali swoje sędziowskie obowiązki na rzecz pracy poza sądem, sytuacja ta wymagałaby szybkiej interwencji.

Chcąc rozwiać wątpliwości, 18 czerwca 2016 roku rozesłaliśmy do wszystkich wojewódzkich sądów administracyjnych oraz do Naczelnego Sądu Administracyjnego wnioski o udostępnienie  informacji publicznej dotyczącej dodatkowego zatrudnienia sędziów.

Zawnioskowaliśmy o udostępnienie następujących danych za lata 2014-2015:

1. treści zawiadomień, złożonych przez sędziów, o zamiarze podjęcie dodatkowego zatrudnienia lub podjęcia innego zajęcia lub sposobu zarobkowania,
2. treści decyzji o sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia dodatkowego zatrudnienia przez sędziego lub podjęcia innego zajęcia lub sposobu zarobkowania,
3. treści rozstrzygnięć kolegium sądu w sprawie sprzeciwu podjęcia przez sędziego dodatkowego zatrudnienia lub podjęcia innego zajęcia lub sposobu zarobkowania.

15 marca 2017 roku ponowiliśmy nasz wniosek, chcąc mieć jak najbardziej aktualne dane i sprawdzić, czy coś się zmieniło w kwestii dodatkowego zatrudnienia sędziów.

Podstawa prawna dodatkowego zatrudnienia sędziów

Odmienne przepisy regulują możliwość dodatkowego zatrudnienia sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych oraz sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Podstawą prawną dodatkowego zatrudnienia sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych jest art. 86 ustawy o ustroju sądów powszechnych w powiązaniu z art. 29 ustawy o ustroju sądów administracyjnych. Stanowi on, że sędzia może podejmować dodatkową działalność, o ile nie będzie mu ona przeszkadzała w sprawowaniu funkcji sędziego, nie nadwyręży zaufania, nie godzi w godność urzędu ani w bezstronność sędziowską. Wyszczególnione są też funkcje w spółkach, spółdzielniach i fundacjach, których sędzia nie może pełnić, a także ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej.  Dodatkowe zatrudnienie może za to dotyczyć podjęcia zadań na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym, jednak czasowo nie może przekraczać pełnego etatu.

Każdorazowo sędzia jest zobligowany do złożenia zawiadomienia o zamiarze dodatkowego zatrudnienia na ręce prezesa sądu, który następnie zawiadamia o tym fakcie Prezesa NSA. Prezes NSA z kolei nie zawiadamia nikogo. Prezes sądu może wyrazić sprzeciw, o ile uzna, że dana praca przeszkadzałaby sędziemu w pełnieniu jego obowiązków lub nadwyrężałaby zaufanie do urzędu. W przypadku sprzeciwu, sędzia może odwołać się do kolegium danego sądu.

Dodatkowe zatrudnienie sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego regulują odmienne przepisy, czyli art. 49 prawa o ustroju sądów administracyjnych, w powiązaniu z art. 37 ustawy o Sądzie Najwyższym. W myśl powyższych artykułów, sprawa wygląda jednak niemal analogicznie jak w przypadku zatrudnienia sędziów WSA. Ewentualną decyzję odmowną wydaje prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, od której sędzia może się odwołać do Kolegium NSA.

Co ciekawe, niektórzy sędziowie NSA w swoich pismach powoływali się na nieprawidłową podstawę prawną, czyli na przepisy dotyczące sędziów WSA.

Analiza odpowiedzi

1.      Udzielanie odpowiedzi na wnioski

Wszystkie sądy odpowiedziały w terminie przewidzianym w art. 13 ustawy o dostępie do informacji publicznej, czyli niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni. Tylko dwa razy, w przypadku NSA oraz WSA w Rzeszowie, skorzystano z prawa, które daje art. 13 ust. 2 powyżej wskazanej ustawy, i przedłużono termin podania informacji. Sądy nie wykorzystały jednak ustawowo przewidzianego terminu 2 miesięcy, podały informację wcześniej (odp. 14 VII oraz 4 VI 2016). Warto nadmienić, że NSA skorzystał z przedłużonego terminu jedynie wobec części informacji publicznej.

2.      Raz prezes sądu miał wątpliwości

Jeśli chodzi o lata 2014 – 2015, to nadesłane odpowiedzi miały jeden wspólny mianownik – żaden z prezesów łącznie 17 sądów nie wyraził sprzeciwu wobec  zamiaru podjęcia dodatkowej pracy, wobec czego nie było podstawy do odpowiedzi na pytania numer 2 oraz 3.

Natomiast w 2016 prezes WSA w Warszawie wyraził częściowy sprzeciw wobec dodatkowego zatrudnienia sędzi Agnieszki Olesińskiej, która chciała podjąć dodatkową działalność na wielu płaszczyznach, zarówno jako pracownik naukowy, ekspert, konsultant. Prezes sądu wyraził wątpliwość, czy sędzia zdoła pogodzić dodatkową pracę z wykonywaniem swoich podstawowych obowiązków. Nawet w tej sprawie nie było odwołania do Kolegium Sądu. Co ciekawe, był to jedyny, i w dodatku częściowy sprzeciw wobec zawiadomienia o dodatkowym zatrudnieniu w ciągu 3 lat we wszystkich sądach administracyjnych w Polsce.

3.      Enigmatyczna odpowiedź WSA w Gdańsku

Na szczególną uwagę zasłużyła odpowiedź WSA w Gdańsku, który nie podał danych dotyczących liczby sędziów, którzy występowali z wnioskami, ani nie udostępnił skanów takich wniosków. W swojej odpowiedzi przewodniczący Wydziału Informacji Sądowej podał jedynie wzór typowego pisma z wnioskiem oraz udzielił informacji o braku sprzeciwu ze strony Prezesa WSA. Dzięki odpowiedzi znamy również formy dodatkowego zatrudnienia, o jakie w rzeczonych latach ubiegali się sędziowie. Jednak ze względu na brak informacji dotyczącej liczby wnioskujących sędziów w WSA w Gdańsku, podana we wcześniejszym akapicie liczba jest jedynie szacunkowa.

4.      Liczba zawiadomień o dodatkowym zatrudnieniu w 2014-2015 r.

Łącznie, w latach 2014-2015, sędziowie sądów administracyjnych wystąpili z 386 zawiadomieniami o dodatkowym zatrudnienie, co daje średni wynik ok. 11 pism rocznie na sąd. Biorąc pod uwagę, że np. w WSA w Warszawie zatrudnionych jest (stan na 25 I 2017) 144 sędziów, ten uśredniony wynik nie wydaje się być wysoki.

Najmniej zawiadomień o dodatkowym zatrudnieniu złożyli sędziowie w Bydgoszczy, którzy przez 2 badane lata złożyli jedynie jedno takie pismo dotyczące publikacji artykułu naukowego. W tym sądzie zatrudnionych jest 18 sędziów (stan na 28 II 2017). Podobnie małą liczbę pism zanotowaliśmy w Olsztynie, Lublinie, oraz Gorzowie.

Najwięcej zawiadomień musiał rozpatrzyć prezes NSA. W  latach 2014 – 2015 było ich bowiem 107.

5.      Liczba zawiadomień o dodatkowym zatrudnieniu w 2016 r.

Dane za rok 2016 są niemal identyczne, jak te za dwa poprzednie lata. Liczba składanych zawiadomień oscyluje wokół podobnego poziomu, niekiedy nawet, jak w przypadku WSA w Warszawie, jest identyczna jak w 2014 roku (odpowiednio 40, 45 i 40 zawiadomień w badanych latach.

6.      Jaka dodatkowa praca interesowała sędziów?

Spośród przeanalizowanych odpowiedzi najwięcej zawiadomień dotyczy szkoleń dla aplikantów adwokackich lub radcowskich, wykładów i szkoleń z zakresu prawa podatkowego lub gospodarczego, udział w konferencjach naukowych wraz z wygłoszeniem referatu, cykl wykładów z zakresu prawa podatkowego. Inne, przykładowe formy dodatkowego zatrudnienia to współpraca z Gazetą Prawną (WSA w Warszawie), tudzież udział w radzie programowej nowopowstałego pisma prawniczego (również WSA w Warszawie). Stosunkowo niewielu sędziów wnioskowało o stałą pracę na uczelni, zarówno naukową, jak i dydaktyczną. Szczegółowy opis znajdą Państwo w załączonej tabeli.

W 2016 r. charakter dodatkowych prac nieznacznie się zmienił, choć nadal przeważają „inne zajęcia lub sposoby zarobkowania” takie jak przeprowadzanie wykładów, szkoleń dla aplikantów radowskich i adwokackich, szkolenia dla pracowników sektora samorządowego, czy szkolenia dla prywatnego sektora. Rzadziej zdarzały się publikacje naukowe, czy udział w konferencjach tudzież seminariach.

Dodatkowe zatrudnienie dotyczyło w większości pracy dydaktycznej na uczelniach wyższych. W niektórych wnioskach pojawiały się zapewnienia, że dodatkowa praca, którą sędzia chce wykonywać, nie godzi w bezstronność urzędu, jego niezawisłość, czy też godność.

7.      Czy sędziowie zachowali swą bezstronność?

O szczególnej sprawie prezesa WSA w Szczecinie, który szkolił urzędników szczecińskiego magistratu, z którego sprawy później trafiają do tego samego sądu, w którym sędzia jest prezesem, pisaliśmy w tekście: Materiały szkoleniowe, „dokument wewnętrzny” i urząd, który zmienia zdanie. W art. 86 § 5. Ustawy o ustroju sądów powszechnych napisano, że prezes sądu wydaje decyzję o sprzeciwie wobec dodatkowego zatrudnienia, jeżeli uzna, że będzie ono przeszkadzało w pełnieniu obowiązków sędziego oraz wobec podejmowania lub kontynuowania innego zajęcia, które przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziego, osłabia zaufanie do jego bezstronności lub przynosi ujmę godności urzędu sędziego. Brak odmów ze strony prezesów sądów świadczy o tym, że prezesi sądów nie dopatrywali się w dodatkowej pracy zajęć godzących w ich bezstronność.

W kontekście przedstawionych danych opinie, według których sędziowie za dużo czasu poświęcają na pracę poza sądem, wydają się nietrafione. Jak wykazano, dodatkowe zatrudnienie sędziów sądów administracyjnych jest wyjątkowe, stosunkowo niewielu sędziów korzysta z tej możliwości.

* student politologii oraz prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Nauka oraz praktyki w Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska zajmują większość jego czasu, zawsze jednak znajdzie wolną chwilę dla rodziny, przyjaciół czy dla sportu, który bardzo lubi uprawiać. Jeśli akurat się nie uczy, nie spotyka z nikim, ani nie biegnie tudzież gra, to zapewne czyta jakąś książkę, ogląda serial na HBO albo po prostu śpi.

[1] Na podstawie stron internetowych sądów, np. http://www.nsa.gov.pl/sedziowie-nsa.php