Dowiedz się, jak działają instytucje unijne

Zgodnie z prawem unijnym każdy powinien mieć dostęp do informacji dotyczących funkcjonowania Unii Europejskiej. Art. 15 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskie (TFUE) określa, że instytucje Unii Europejskiej są zobowiązane do działania w sposób jawny i zapewnienia dostępu do dokumentów obywatelom i podmiotom mającym miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim UE.

Prawo do informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia instytucji unijnych. Unia dąży do tego, by zapewnić możliwie największą jawność oraz przejrzystość działania, choć podkreśla, że dostęp do informacji nie ma charakteru absolutnego i podlega pewnym ograniczeniom.

Informacje są dostępne przede wszystkim za pośrednictwem Internetu. Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej zarządza stroną internetową, na której znajdują się odnośniki do:

• rejestrów publicznych zawierających dokumenty stworzone w instytucjach unijnych (m.in. Radzie UE, Komisji Europejskiej, Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej),
• baz danych (m.in. zawierających akty prawne i orzecznictwo oraz protokoły posiedzeń instytucji unijnych) oraz
• publikacji (w tym danych kontaktowych różnych instytucji).

Na stronach unijnych znajduje księży szeroki zakres informacji. Można powiedzieć, że wyglądają one jak bardzo rozbudowany Biuletyn Informacji Publicznej. W przypadku gdy na danej stronie nie znajdziemy poszukiwanej informacji lub dokumentu, możemy złożyć wniosek o ich udostępnienie. Forma takiego wniosku oraz czas jego rozpatrzenia mogą różnić się w zależności od instytucji, do której się zgłaszamy. Przykładowo, aby uzyskać informację dotyczącą Parlamentu Europejskiego, należy wypełnić formularz elektroniczny i wskazać zakres poszukiwanych danych. Parlament informuje na swojej stronie, że przekazuje dane związane z:

• organizacją i sposobem działania oraz
• stanowiskami zajętymi w danej sprawie.

Parlament jednocześnie wyjaśnia, że nie udziela porad prawnych, nie zajmuje stanowisk politycznych oraz nie interpretuje prawa.

Zasady udostępniania informacji

Wniosek o informację możemy napisać w języku polskim (oraz każdym innym języku unijnym) i zostanie on rozpatrzony w ciągu 10 dni roboczych.

Czy zawsze wniosek o informację lub dokument będzie rozpatrzony pozytywnie? Niestety nie mamy takiej gwarancji, ponieważ Parlament Europejski może wydać decyzję o odmowie udostępnienia informacji lub dokumentu. Istnieje też możliwość, że nie podejmie żadnych kroków. Widać w tym zakresie ogólne podobieństwo do postępowania polskich podmiotów zobowiązanych do udostępniania informacji.

Szczegółowe zasady dotyczące udostępniania danych o Parlamencie Europejskim, Radzie i Komisji Europejskiej określa Rozporządzenie (WE) nr 1049/2001. Wyznacza ono zasady dostępu oraz wskazuje ograniczenia prawa do informacji. Decyzja odmowna ze strony instytucji lub brak odpowiedzi na wniosek o informację lub ponowne rozpatrzenie wniosku mogą wynikać z dążenia do ochrony prywatności, która również stanowi dobro prawnie chronione. Decyzja  uprawnia wnioskodawcę do wszczęcia postępowania sądowego lub złożenia skargi u Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej.

Wnioskodawca może złożyć skargę do Sądu Pierwszej Instancji (to organ wewnątrz TSUE – został powołany w jego ramach, nie jest samodzielnym organem) o stwierdzenie nieważności przedmiotowej decyzji na podstawie art. 263 TFUE. Tak zdarzyło się np. w przypadku wniosku o udostępnienie informacji o wynagrodzeniu posła do Parlamentu Europejskiego Ioannisa Lagosa i jego asystentów parlamentarnych. Skarżący podkreślali istotę zasady przejrzystości działania instytucji unijnych oraz zasadę proporcjonalności. W wyroku z 8 maja 2024 r. w sprawie T‑375/22 Sąd przychylił się bo najważniejszego postulatu zgłaszanego przez wnioskodawców. Sprawa została rozstrzygnięta po około 2 latach od momentu złożenia wniosku o informację.

Obserwując z lotu ptaka kwestie dostępu do informacji dotyczących funkcjonowania Unii, można dojść do wniosku, że występują pewne podobieństwa z dostępem do informacji w Polsce. Instytucja obowiązana do udostępnienia informacji może czasem odmówić jej udostępnienia. Wnioskodawcy z kolei w takiej sytuacji mają możliwość odwołania się od niekorzystnej dla nich decyzji.