Do sądu po informację publiczną – to prostsze, niż myślisz

Każda osoba aktywnie korzystająca z prawa do informacji prędzej czy później spotka się z oporem władzy przed jej udostępnieniem. Nie zawsze jest on słuszny i merytorycznie uzasadniony. Fakt, że argumenty są po stronie wnioskodawcy, nie zawsze jest dla administracji wystarczający. W takiej sytuacji konieczne jest zaangażowanie w rozstrzygnięcie sporu niezależnego sądu. Osoby nieposiadające wyspecjalizowanej wiedzy prawnej mogą mieć jednak obawy przed wszczęciem postępowania sądowego, bojąc się wysokich kosztów lub tego, że nie podołają trudnościom formalnym. Jednak nie taki diabeł straszny, jak go malują. W niniejszym artykule wskażę podstawowe zasady postępowania sądowoadministracyjnego, na podstawie których rozstrzygane są sprawy związane z dostępem do informacji publicznej oraz wykażę, że w praktyce postępowania te są stosunkowo proste i względnie przyjazne dla obywateli.  

Procedura sądowoadministracyjna

Zgodnie z art. 21 Ustawy o dostępie do informacji publicznej (UDIP) skargi związane z dostępem do informacji publicznej rozpatrywane są w procedurze sądowoadministracyjnej uregulowanej w Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (PPSA). Nazwa procedury może wydawać się skomplikowana, ale jest to postępowanie regulujące rozstrzyganie sporów pomiędzy administracją publiczną a jednostkami (obywatelami, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorcami etc.). Powołane do rozpatrywania tego rodzaju spraw są sądy administracyjne.

Już na pierwszy rzut oka widać, że proporcje sił między stronami w tego rodzaju postępowaniu mogą być nierówne. Organ administracji publicznej obsługiwany jest przez ekspercki urząd posiadający środki materialne, wiedzę, doświadczenie i zaplecze osobowe niezbędne do prowadzenia skomplikowanych sporów. Z drugiej strony „zwykły” obywatel często nie jest świadomy przysługujących mu praw oraz możliwości ich egzekwowania.

Procedura sądowoadministracyjna dostrzega ten problem i w wielu miejscach stara się wyrównać proporcję sił, ustanawiając korzystne dla jednostki zasady i regulacje.

Koszty postępowania

Najczęstszym pytaniem, które zadają osoby wahające się przed skierowaniem sprawy do sądu , brzmi – ile w zasadzie będzie to kosztowało?

Wpis

Konieczne do poniesienia koszty sądowe to uiszczenie wpisu od skargi. Wpis to szczególnego rodzaju opłata, której poniesienie jest niezbędne do prawidłowego zainicjowania postępowania.

W przypadku skarg na bezczynność wysokość wpisu wynosi 100 złotych. Skargę na bezczynność najczęściej składamy wtedy, gdy organ rozpatrzył wniosek w postaci tzw. czynności materialno-technicznej np. informując, że wniosek nie dotyczy informacji publicznej.

W przypadku skarg na decyzję wysokość wpisu wynosi 200 złotych. Skargę na decyzję składamy wtedy, gdy organ wydał decyzję administracyjną o odmowie udostępnienia informacji.

Wpis od skargi można potraktować jako swoistą kaucję na potrzeby postępowania, ponieważ zgodnie z art. 200 PPSA w razie uwzględnienia skargi, skarżącemu przysługuje możliwość żądania zwrotu kosztów postępowania.

Co jednak szczególnie istotne w postępowaniu przed sądem I instancji (wojewódzkim sądem administracyjnym), takie prawo nie zostało przyznane organom administracji publicznej. Oznacza to, że w postępowaniu przed sądem I instancji zasada rezultatu ma jednostronny charakter. W przypadku wygranej jednostka ma prawo do żądania od organu zwrotu kosztów postępowania. Jednak w przypadku przegranej organ administracji nie ma prawa żądać od jednostki zwrotu kosztów, które ten poniósł. Wniosek o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania można złożyć do czasu zakończenia postępowania. W praktyce warto zamieścić go już w treści skargi.

Profesjonalny pełnomocnik

W postępowaniu przed sądem I instancji nie ma obowiązku (a najczęściej nawet potrzeby), aby jednostka była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcę prawnego etc.) Nie ma zatem potrzeby ponoszenia związanych z tym kosztów.

Odmienne zasady postępowania przed sądem II instancji

Korzystne zasady ulegają modyfikacji w postępowaniu przed sądem II instancji (Naczelnym Sądem Administracyjnym). W tym postępowaniu zasada rezultatu ma obustronne zastosowanie. Jeżeli zatem chcemy zakwestionować rozstrzygnięcie wojewódzkiego sądu administracyjnego, to czyniąc to musimy liczyć się z tym, że w przypadku przegranej najpewniej konieczne będzie zwrócenie kosztów poniesionych przez organ. Ich wysokość zazwyczaj kształtuje się pomiędzy 240 zł a 680 zł. Ponadto zgodnie z art. 175 PPSA skarga kasacyjna musi być sporządzona przez profesjonalnego pełnomocnika. Jeżeli natomiast to organ złożył skargę kasacyjną od korzystnego dla nas orzeczenia, to w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym nie musimy być reprezentowani przez pełnomocnika. Przymus adwokacko-radcowski co do zasady obejmuje jedynie czynność sporządzenia skargi kasacyjnej.

Prawo pomocy

Jeżeli skarżący nie ma możliwości poniesienia związanych z postępowaniem kosztów, to na podstawie art. 243 PPSA przysługuje mu prawo złożenia wniosku o przyznanie tzw. „prawa pomocy”, czyli zwolnienia z kosztów postępowania oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika. Wniosek o przyznanie prawa pomocy składa się bezpośrednio do sądu za pośrednictwem specjalnego formularza. Jego wzór dostępny jest na stronach internetowych poszczególnych sądów (przykład NSA: https://www.nsa.gov.pl/prawo-pomocy.php). Wniosek o przyznanie prawa pomocy można złożyć zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego trakcie.

Sposób przygotowania skargi

Pisma w postępowaniu sądowoadministracyjnym muszą spełniać wymagania przewidziane w art. 46 PPSA. Wśród nich warto zwrócić szczególną uwagę na to, że, inaczej niż wniosek o udostępnienie informacji, pismo sądowe zawsze musi być odpowiednio podpisane. Przygotowując dokument, warto skorzystać ze wzorów dostępnych na naszej stronie. Wymagane warunki formalne nie są przesadnie skomplikowane. Gdyby jednak w piśmie znalazł się błąd, to w myśl art. 49 PPSA sąd wskaże skarżącemu odnotowane braki i wezwie do ich uzupełnienia w terminie 7 dni.

Przygotowując skargę, warto dokładnie przedstawić stan faktyczny oraz spójnie i zrozumiale zaprezentować swoją argumentację. Co jednak szczególnie istotne, zgodnie z art. 134 PPSA sąd I instancji, orzekając w sprawie, nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi. Jeżeli więc rozpatrując skargę sąd dostrzeże w postępowaniu organu administracji błędy, to uwzględni skargę nawet wtedy, gdy nie zostały one wyraźnie lub prawidłowo wyartykułowane w skardze.

Zasada ta ponownie ulega zmianie w ewentualnym postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Ten, rozpoznając skargę kasacyjną, jest bezwzględnie związany jej zarzutami, z urzędu biorąc pod uwagę jedynie kwalifikowane przypadki naruszeń.

Sposób złożenia skargi

W postępowaniu sądowoadministracyjnym skargę składa się za pośrednictwem organu administracji. Skargę kierujemy zatem bezpośrednio do organu, który naszym zdaniem naruszył prawo. Następnie w myśl art. 21 pkt 1 UDIP w terminie 15 dni sporządza on odpowiedź na skargę i przekazuje ją wraz ze skargą i aktami postępowania do sądu. W przypadku gdy organ nie wywiąże się z tego obowiązku, to skarżącemu przysługuje możliwość zawnioskowania do sądu o wymierzenie mu grzywny. Jeżeli przez długi czas od złożenia skargi nie otrzymujemy jakiejkolwiek korespondencji z sądu, a w szczególności nie przekazano nam treści odpowiedzi organu na skargę, to warto zadzwonić do wydziału informacji sądowej i dopytać, czy organ wywiązał się prawidłowo ze swojego obowiązku. Dane kontaktowe do konkretnego sądu powinny być dostępne na jego stronie internetowej.

Pismo można złożyć na kilka sposobów. Tradycyjnie, za pośrednictwem poczty, lub udać się osobiście do siedziby organu i złożyć ją w biurze podawczym (w tym przypadku warto zadbać o uzyskanie potwierdzenia faktu i daty złożenia pisma). Złożenie skargi jest także możliwe bez wychodzenia z domu, za pośrednictwem elektronicznej platformy ePUAP. W przypadku tej ostatniej metody warto jednak pamiętać, że podpisane w sposób elektroniczny (np. przy wykorzystaniu profilu zaufanego) musi zostać zarówno pismo przewodnie, jak i załączona do niego skarga.

W przypadku składania skargi za pośrednictwem poczty lub w biurze podawczym należy złożyć ją w dwóch egzemplarzach (jeden przeznaczony dla sądu, a drugi dla organu). Jeżeli pismo wysyłane jest w formie elektronicznej, to wystarczający jest jeden egzemplarz.

Rozpatrzenie skargi

W postępowaniu sądowoadministracyjnym skarga może być rozpatrzona w dwóch trybach – postępowaniu „ogólnym” lub w postępowaniu uproszczonym.

Postępowanie ogólne

W postępowaniu ogólnym domyślnie rozpatrywane są skargi na decyzje. Charakteryzuje się ono tym, że wyrok zapada po przeprowadzeniu jawnej rozprawy, podczas której strony mają prawo do zabrania głosu i przedstawienia dodatkowych argumentów, na które nie wskazały we wcześniejszych pismach, lub podkreślenie i przekonanie sądu do dotychczas przedstawionych racji. Podczas rozprawy sądowoadministracyjnej, co do zasady, nie przeprowadza się postępowania dowodowego. Sąd rozstrzyga sprawę w oparciu o dokumentację oraz ustne wypowiedzi stron. Rozprawa zazwyczaj trwa około 30 minut. Stawiennictwo na niej nie jest obowiązkowe, a ewentualna nieobecność stron nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.

Postępowanie uproszczone

W postępowaniu uproszczonym domyślnie rozpatrywane są skargi na bezczynność. Charakteryzuje się ono tym, że wyrok zapada na niejawnym posiedzeniu, a następnie jest on doręczany stronom. Rozpoznając sprawę w tym trybie, sąd bierze zatem pod uwagę jedynie argumenty, które strony przedstawiły w złożonych do sądu pismach.

Wady i zalety poszczególnych trybów

Zaletą postępowania ogólnego jest to, że podczas rozprawy mamy szansę na bezpośredni kontakt z sądem i próbę osobistego przekonania go do naszych racji. Niestety w praktyce rozprawa rzadko ma decydujące znaczenie dla sposobu rozstrzygnięcia sprawy. Konieczność jej przeprowadzenia wpływa także na przedłużenie postępowania. W postępowaniu uproszczonym sprawy rozpatrywane są znacznie szybciej. 

Warto także pamiętać, że jeżeli zależy nam, aby sprawa została rozpatrzona w konkretnym trybie, możemy złożyć stosowny wniosek. Skargi na decyzję mogą być zatem rozpatrywane w trybie uproszczonym, a w sprawach skarg na bezczynność, także może być wyznaczona rozprawa.

Terminy rozpatrywania spraw

Zgodnie z art. 21 pkt 2 UDIP skarga powinna zostać rozpatrzona w ciągu 30 dni od dnia otrzymania akt wraz z odpowiedzią na skargę. Termin ten ma jednak wyłącznie instrukcyjny charakter i jego niedochowanie co do zasady nie wywołuje po stronie sądu negatywnych konsekwencji. W praktyce szybkość rozpatrzenia sprawy zależy od sądu, do którego trafia sprawa. W Polsce funkcjonuje 16 wojewódzkich sądów administracyjnych – po jednym w każdym województwie. Ich obciążenie pracą nie jest jednak równomierne. Najbardziej obciążonym sądem jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Rozpatrzenie sprawy może w nim potrwać nawet około 7-8 miesięcy. W przypadku mniejszych sądów, takich jak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku czy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach, wyrok może zapaść nawet w ciągu 1-2 miesięcy. Rozpatrzenie sprawy w II instancji przez Naczelny Sąd Administracyjny trwa około roku.

Należy także zwrócić uwagę, o czym była już wcześniej mowa, że rozpatrzenie sprawy w postępowaniu uproszczonym jest szybsze, niż w trybie ogólnym.

Zasada udzielania pomocy stronom

Jedną z fundamentalnych zasad postępowania sądowoadministracyjnego jest wyrażona w art. 6 PPSA zasada udzielania pomocy stronom. Zgodnie z nią sąd administracyjny w razie uzasadnionej potrzeby udziela osobom występującym w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych i skutków ich zaniedbań. Jeżeli zatem jednostka osobiście występuje przed sądem administracyjnym, to w pismach, czy na rozprawie, sąd w podstawowym zakresie będzie pouczał ją o przysługujących jej prawach i konsekwencjach poszczególnych działań lub zaniedbań.

Przykładowo, wzywając do uzupełnienia braków formalnych skargi, sąd wskaże, że niedopełnienie tego obowiązku w terminie skutkować będzie odrzuceniem skargi. Warto zatem dokładnie czytać pisma, które otrzymujemy z sądu, gdyż często zawierają one odpowiedź na nurtujące nas pytania lub wątpliwości.

Podsumowanie

Powyższe wskazania mają oczywiście ogólny, podstawowy i niewyczerpujący charakter. Wynika z nich jednak, że procedura sądowej kontroli realizacji prawa do informacji jest względnie przyjazna dla jednostki. W szczególności przewiduje ona możliwość złożenia skargi przez internet, nie ustanawia skomplikowanych warunków formalnych i konieczności uczestniczenia w rozprawie, a ewentualna porażka nie pociąga za sobą istotnego uszczerbku materialnego. Warto zatem walczyć o respektowanie swoich praw przed sądami administracyjnymi. W przypadku szczegółowych pytań lub wątpliwości zachęcamy do skorzystania z usług naszej bezpłatnej poradni prawnej: https://informacjapubliczna.org/poradnik/kontakt/